Incident u Tonkinškom zalivu

Incident u Tonkinškom zalivu je bio par navodnih napada severnovijetnamskih patrolni čamacpatrolnih čamaca na dva američka razarača, USS Medoks i USS C. Tarner Džoj, avgusta 1964. u Tonkinškom zalivu. Kasnija istraživanja, uključujući i izveštaj objavljen 2005.od strane Nacionalne bezbedonosne agencije, tvrde da se drugi napad nije desio, dok takođe pokušavaju da rasteraju dugogodišnju glasinu da je američki predsednik Lindon Džonson svesno lagao o postojanju incidenta.

Incident je bio povod za Rezoluciju o Tonkinškom zalivu koja je dala američkom predsedniku autoritet da pomogne bilo kojoj južnoazijskoj zemlji čije su vlade bile ugrožene. Ovo je je iskorišćeno kao zakonska osnova za Džonsona da uvede američke vojnike u Vijetnamski rat.

Pozadina

Vijetnamski rat je bio poćeo kasnih 1950ih sa napadima Narodnog fronta za oslobođenje Vijetnama koji je podržavao Hanoj protiv južnovijetnamske vlade u Sajgonu. SAD su pružile podršku Južnom Vijetnamu u obliku pomoći i vojnim savetnicima koji sa rasli sa početnih 600 na 16.000 na kraju Kenedijeve vladavine 1963.

Tonkinški incident se dogodio u prvojg godini administracije Lindona Džonsona - manje od godinu dana nakon ubistva Džona Kenedija. Dok je Kenedi u početku podržavao politiku slanja vojnih savetnika u Vijetnam, počeo je da menja svoje mišljenje i malo pre svoje smrti novembra 1963, počeo je da ograničeno povlačenje američkih snaga. Džonsonovi pogledi su bili isto toliko kompleksni, ali on je podržavao eskalaciju u Vijetnamu kao sredstvo izazivanja sovjetsko-komunističke ekspanzije u politici nazvanoj “zadržavanje”. Nakon Kenedijeve smrti, Džonson će poslati još snaga kako bi podržao zapadno orijentisanu južnovijetnamsku vladu, započevši američko iscrpljujuće prisustvo u Jugoistočna AzijaJugoistočnoj Aziji.

Prema američkom Mornaričkom institutu [1], vrlo tajan program prikrivenih napada na Severni Vijetnam pod zapovedništvom CIA-e je započeo 1961, a 1964 program je prebačen da Ministarstvo odbrane pod kontrolom organizacije Grupa za studije i posmatranje koja je služila kao pokriće. Za pomorski deo tajnih operacija, brzi patrolni čamci klase Nasti su tajno kupljeni od Norveške. Iako je posada na čamcima bila južnovijetnamska, dozvola za plan je dolazila direktno od generala Vilijama Vestmorlenda koji je bio u Sajgonu. Nakon što su napadi počeli, Hanoj je sastavio žalbu Međunarodnoj kontrolnoj komisiji, koja je osnovana 1954. da nadgleda zaključke Ženevskog sporazuma, ali su SAD porekle učešće. Četiri godine kasnije, Robert Meknamara je priznao američkom Kongresu da su američki brodovi zapravo sarađivali u južnovijetnamskim napadima na Severni Vijetnama. Međutim, USS Medoks nije bio direktno uključen u ove napade.

Veterani američkih Foka kažu da su južnovijetnamski komandosi koje su obučile SAD bili aktivni u okolini u danima napada. Poslani iz Da Nanga u norveškim patrolnim čamcima, Lijen Doi Nguoi Nai (LDNN, vojnici koji se bore ispod mora) su vršili napade u zoni Tonkinškog zaliva u obe sumnjive noći. Međutim, Medoksova operacija je bila u obaveštajne svrhe i nije direktno podržavao tajne operacije. Takođe, pošto su SAD priznavale severnovijetnamske teritorijalne vode u granici 3 milje od mora, SAD su bile pod utiskom da je njihov brod bio u međunarodnim vodama, ploveći 8 milja od obale.

31. jula LDNN na Nastijima (eng.“Gadni”, ime koje su komandosi dali brzim patrolnim čamcima) su napali radio predajnik na ostrvu Hon Nieu. 3. avgusta su koristili top montiran na brod da bombarduju Rt Vin Son. Severnovijetnamci su odgovorili napadom na neprijateljske brodove koje su videli u području. Dok američki zvaničnici nisu bili potpuno iskreni u punom intezitetu neprijateljstava koji su doveli do Rezolucije o Tonkinškom zalivu, kritičke tvrdnje da je pomorski komadant otvorio vatru samo da bi izazvao međunarodni incident teže da previde činjenice i oportunističke reakcije koje nagoveštavaju manje namernu motivaciju.

Incident
 
Fotografija snimljena na brodu USS Medoks i pokazuje severnovijetnamske čamce u Tonkinškom zalivu 2. avgusta 1964.

Danijel Elsberg, koji je bio na dužnosti u Pentagonu u noći kada su primljene poruke sa broda, je izjavio da su brodovi bili u tajnoj misiji (pod šifrovanim imenom DeSoto patrole) blizu severnovijetnamskih teritorijalnih voda. Njihova svrha je bila da izazovu Severnovijetnamce da uključe njihove obalske radare da bi mogli biti ucrtani na mapu.

31. jula 1964. američki razarač USS Medoks je započeo izviđačku misiju u Tonkinškom zalivu i bio je napadnut od strane 5 severnovijetnamskih patrolnih čamaca u međunarodnim vodama. Admiral Džordž Stefan Morison je bio na čelu lokalne flote na svom komandnom brodu USS Bon Hom Ričard. Medoks je izbegao napad torpedom i pojurio severnovijetnamske brodove.

Medoks, pretrpevši samo malu štetu od jednog mitraljeskog zrna, se povukao u južnovijetnamske vode gde mu se pridružio razarač C. Tarner Džoj.

4. avgusta, još jedna DeSoto patrola na severnovijetnamsku obalu je pokrenuta od Medoksa i C. Tarner Džoja. Kasnije su uhvatili radarske i radio signale za koje su verovali da signalizuje još jedan napad Severnovijetnamaca. Za oko 2 sata brodovi su otvorili vatru na radarske meta i naglo manevrisali prema elektronskim i vizuelnim izveštajima o neprijatelju. Malo je verovatno da su bilo kakve severnovijetnamske snage zapravo bile u ovoj zoni tokom ovog događaja. Kapetan Džon Herik je kasnije čak prizano da nije bilo ničega osim “previše nestrpljivog operatora na sonaru” koji je “slušao udarce propelera sopstvenog broda.”

Iako informacije mnogo kasnije pokazuju da zapravo nije bilo severnovijetnamskog napada te noći, američke vlasti i cela posada su tvrdile da su u to vreme bile sigurne da se napad odigrao. Kao posledica, avioni sa nosač avionanosača aviona USS Tajkonderoga i USS Kanstelejšn su bili poslati da gađaju severnovijetnamske mornaričke baze i skladišta goriva (operacija Oštra strela).

Različiti pogledi na incident

Postoje različiti pogledi na to da li je incident od 2. avgusta bio provociran od strane SAD. Jedno gledište je da su akcije Medoksa bile provokativne za Severnovijetnamce jer su oni poklapali sa tajnim južnovijetnamskim napadima. Prisustvo razarača je možda bilo pogrešno shvaćeno od strane Severnovijetnamaca kao znak da je i on takođe umešan u napade.

Ostali, kao što je američki admiral Grent Šarp, glavnokomandujući na Pacifiku u to vreme, drže da američke akcije nisu isprovocirale potvrđeni napad 2. avgusta. Šarp tvrdi da je severnovijetnamski radar pratio Medoksa duž obale, i da je tako bio svestan da razarač zapravo nije napao Severni Vijetnam, ali su oni ipak naredili svojim patrolnim čamcima da uđu u borbu. Takođe je napomenuo da je naređenje dato Medoksu da ostane osam milja od severnovijetnamske obale stavilo brod u međunarodne vode, pošto je Severni Vijetnam polagao pravo na 5 nautičkih milja svoje okeanske teritorije. Kao dodatak, mnoge nacije su ranije vršile slične misije širom sveta, a USS Krejg je ranije vodio obaveštajnu misiju u sličnim uslovima kao i Medoks bez incidenata.

Kasnija tvrđenja

1995. penzionisani vijetnamski general Ngajen Giap na sastanku sa bivšim američkim sekretarom odbrane Robertom Meknamarom je kategorično porekao da su vijetnamski patrolni čamci napali američke razarače 4. avgusta 1964, dok je priznao napad od 2. avgusta. Snimak razgovora objavljenog 2001. sa sastanka nekoliko nedelja nakon usvajanja Rezolucije o Tonkinškom zalivu otkriva da je Meknamara izrazio sumnje predsedniku Džonsonu da se drugi napad ikad desio.

Oktobra 2005. Njujork Tajms je izvestio da je Robert Haniok, istoričar za Nacionalnu bezbedonosnu agenciju SAD, zaključio da je Nacionalna bezbedonosna agencija namerno lažirala izveštaje predate političarima koji se tiču incidenta od 4. avgusta. Zaključio je da motivi nisu bili politički već da verovatno prikriju obaveštajne greške. Haniokovi zaključci su u početku objavljeni u Nacionalnoj bezbedonosnoj agenciji oko pet godina pre nego što će biti obelodanjeni u članku Njujork Tajmsa. Prema obaveštajnim zvaničnicima, stav vladinih zvaničnika da izveštaj treba da postane javan je odbačen od strane političara zabrinutih zbog poređenja koja bi mogla biti napravljena da se opravda invazija Iraka koja je počela 2003.

Pregledajući arhive Nacionalne bezbedonosne agencije, Hanio je zaključio da je služba u početku (verovatno slučajno) pogrešno protumačila presretnute poruke Severnovijetnamaca da izgledaju kao da je bilo napada od 4. avgusta. Zaključio je i da je srednji nivo službenika agencije skoro odmah otkrio grešku, ali ju je prikrio menjajući dokumente. Robert Meknamra je oktobra 2005. rekao da je verovao da su izveštaji obaveštajne služne koji se odnose na incident u Tonkinškom zalivu bili odlučujući za ekspanziju rata.

30. novembra 2005. Nacionalna bezbedonosna agencija je obelodanila prvi deo prethodno tajnog izveštaja koji se odnose na incident u Tonkinškom zalivu, uključujući Haniokov članak. Haniokov članak tvrdi da je obaveštajna informacija prezentovana Džonsonovoj administraciji “na takav način da je onemogućila odgovorne donosioce odluka u Džonsonovoj administraciji da imaju kompletan i objektivan izveštaj o događajima 4. avgusta 1964”. Umesto toga, “jedino informacija koja je potvrđivala tvrdnju da su komunisti napali dva razarača je data zvaničnicima Džonsonove administracije.”

Rezolucija o Tonkinškom zalivu

Lindon Džonson, koji se spremao za izbore te godine, je pokrenuo napade u znak odmazde i izašao na nacionalnu televiziju 4. avgusta. Iako je Medoks bio umešan u obezbeđivanje informacija za južnovijetnamske napade na Hon Me i Hon Ngu, Džonsonov sekretar odbrane Robert Meknamara je izašao pred Kongres i porekao da je mornarica SAD podržavala južnovijetnamske vojne operacije. Zato je ocenio napad kao “neisprovociran” pošto je brod bio u međunarodnim vodama. Takođe je izajvio pred Kongresom da je bilo “nedvosmislenog dokaza neisprovociranog” drugog napada na Medoks.

Kao rezultat Meknamarinog svedočenja, 7. avgusta Kongres je usvojio Rezoluciju o Tonkinškom zalivu, koja je olakšala povećano američko mešanje u Vijetnamski rat. Rezolucija je dala predsedniku Džonsonu dozvolu “da preduzme sve potrebne mere, uključujući upotrebu oružane sile, da pomogne bilo kom članu i državi u protokolu Jugoistočnoazijskog kolektivnog odbrambenog sporazuma koja zatraži pomoć u odbrani svoje slobode.” I Džonson i Ričard Nikson su koristili rezoluciju kao opravdanje za povećano angažovanje u Indokini.

Interpretacija

Incident u Tonkinškom zalivu je odredio početak angažovanja velikog broja američkih oružanih snaga u Vijetnamu. Istoričari su pokazali da je drugi incident bio, u najboljem slučaju, preterana reakcija nestrpljivih mornaričkih snaga ili u najgorem slučaju, vešt izgovor za postajanje javnim američkog tajnog angažovanja u Vijetnamu.

Dan mornarice Severnog Vijetnama je 5. avgust, datum drugog napada po vijetnamskom vremenu, “gde je jedan od naših torpednih eskadrona jurio USS Medoks iz naših obalskih voda, naša prva pobeda na mornaricom SAD.”

Zanimljivost

Admiral Džordž Stefan Morison je bio otac pevača grupe Dors Džima Morisona

Izvor: Wikipedia