Mile Budak
 
Mile Budak (Sveti Rok, 1889. - Zagreb, 1945.) je bio hrvatski pisac, političar i jedan od osnivača ustaškog pokreta. Stvorio je hrvatski nacionalni plan za rešavanje srpskog pitanja u Hrvatskoj - jednu trećinu ubiti, drugu proterati, a treću pohrvatiti (pokatoličiti) tzv. Budakovu ideologiju.

Mile Budak je rođen u Svetom Roku u Lici, tadašnja Austro-Ugarska. Školovao se u Sarajevu, a studirao je geografiju i istoriju na Univerzitetu u Zagrebu. Austro-Ugarske vlasti su ga uhapsile 1912. godine zbog njegovog učešća u pokušaju atentata hrvatskog bana Slavka Cuvaja. Nakon početka Prvog svetskog rata 1914. godine bio je regrutovan od strane Austro-Ugarske vojske. Srpska vojska ga je zarobila 1915. godine te je bio svedok povlačenja srpske vojske preko Albanije 1915-16. godine.

Nakon okončanja rata, Mile Budak se vratio u Zagreb. Diplomirao je prava na Univerzitetu u Zagrebu 1920. godine i postao činovnik u kancelariji Ante Pavelića. Postao je aktivista Hrvatske stranke prava i bio izabran za poslanika na gradskim izborima u Zagrebu. U 1920.-im je bio urednik političkih magazina bliskih HSP.

Godine 1932. preživeo je pokušaj atentata. Uplašen ovim događajem, emigrirao je u Italiju, gde se pridružio ustašama i postao komandat u ustaškom kampu za obuku. Vratio se u Zagreb 1938. godine, gde je pokrenuo nedeljnik "Hrvatski narod". Vlasti su zabranile časopis 1940. godine i Budak je bio uhapšen.

Posle formiranja NDH, Mile Budak je postao ministar obrazovanja i vere. Nakon javno izrečenih stavova o srpskoj manjini, pokatoličavanje, proterivanje i ubijanje srpske manjine je postalo nacionalna politika. Kasnije je postao ministar inostranih poslova i hrvatski ambasador u nacističkoj Nemačkoj.

Nakon što je NDH prestala da postoji u maju 1945. godine, partizani su zarobili Budaka. Posle jednodnevnog suđena bio je osuđen i streljan zajedno sa ostalim članovima hrvatske vlade u Maksimirskoj šumi. Sahranjen je u zajedničkoj grobnici na, do danas, nepoznatoj lokaciji.

Mile Budak se bavio i literarnim radom. Pisao je predstave i romane u kojima se veliča hrvatski narod. Najpoznatije delo iz njegovog opusa je "Ognjište" u kojima su opisani običaji i način života naroda u njegovoj rodnoj Lici.

Nakon rata njegove knjige su zabranile jugoslovenske komunističke vlasti. Zbog toga su mnogi hrvatski nacionalisti videli Mileta Budaka kao veliku ličnost hrvatske književnosti, jednakog, ako ne i superiornijeg od Miroslava Krleže. Nakon što je Hrvatska stekla nezavisnost ranih devedesetih, vlada Franje Tuđmana je počela da rehabilituje Budaka.

Mnogi hrvatski gradovi, uključujući i Split, su imali ulice nazvane po njemu, a Hrvatska radiotelevizija je emitovala dramatizaciju Budakovljevog prikaza povlačenja srpske vojske 1915-1916. kroz Albaniju. Zvanično objašnjenje je bilo da bi Budaka trebalo posmatrati kao važnu književnu ličnost, odvojeno od njegove kontroverzne uloge u Drugom svetskom ratu. Ovo je izazvalo reakciju u levičarskoj manjini u Hrvatskoj, najviše Feral Tribjuna, koji je pokrenuo dugogodišnju kampanju da se promeni ime ulicama koje nose ime Mileta Budaka.

2003. vlada Ive Sanadera je odlučila da se konačno pozabavi ovim problemom koji je rezultovao preimenjavanjem svih ulica koje su nosile njegovo ime. 2004, ploča koja je podsećala na Budakovljevo rođenje na Svetom Roku je ukloljena od strane Sanaderove vlade, u pokušaju da prikaže kako se njegova vlada udaljava od kontroverzne Tuđmanove vlade.

Izvor: Wikipedia