Pajkićologija

Ekskluzivno samo na BKTVNews portalu, od danas, svakog četvrtka, moći ćete da čitate kolumne istaknutog scenariste i filmskog kritičara, Nebojše Pajkića. 

Suprug je poznate spisateljice Isidore Bjelice.

PAJKIĆOLOGIJA: Srpski film - sa verom u Boga ili bez

Kada je Mihailo Al. Popović, 1931. napravio svoje remek – delo, srpski film, „Sa verom u Boga“, moderna srpska država je iza sebe imala dovoljno buna i ratova kroz koje je prolazila gradeći svoj teritorijalnni entitet, svoj nacionalni identitet i sveukupni integritet – s Verom u Boga, Kralja i otadžbinu.

Osamdeset godina kasnije, prema scenariju Aleksandra Radivojevića, Srđan Spasojević je napravio, „Srpski film“, takođe jedno remek – delo srpske kinematografije, ali, u svakom drugom pogledu (sem što su u pitanju dva srpska „masterpisa“) potpuno suprotno Popovićevoj tragedijskoj sagi. Sasvim suprotno do dimenzije antipoda.“ Sa verom u Boga“ je film koji na najupečatljiviji način predočava tragizam srpskog naciona, „Srpski film“, na najupečatljiviji način“ demonstrira tragičnu sudbinu srpskog naroda bez vere u Boga, konsekventno bez vere u bilo šta.

Uprkos činjenici da su Radivojević (scenarista) i Spasojević (režiser) na mnogim međunarodnim festivalima, za svoj film, dobili priznanja, uprkos činjenici da su mnogi prominentni autori poput Klajva Barkera i Viljema Fridkina uključili „Srpski film“ u svoje personalne panteone, evo već i pet godina posle, svako malo, ovaj ili onaj potpisani ili nepotpisani novinar, koristi bilo kakav povod, kao što je aktuelni visoki plasman „Srpskog filma“ na Imdb-u, u povodu spiska najmorbidnijih filmova, da problematizuje, zapravo, samo činjenicu postojanja jednog tavog dela, jednog umetničkog dela koje je više nego očigledno doživelo značajan međunarodni uspeh koji se, inače, srpskim filmovima ne odigrava prečesto.

Svakojaki novinari u svojoj nameri da izvedu difamaciju „Srpskog filma“ koriste njegovu razornu fakturu kao pokriće za higijeničarsku,  policijsku,  praksu dezavuisanja ili suspendovanja umetničkog prava na slobodno izražavanje.  Manipulišući činjenicom da su neke od sekvenci ovog filma ekstremne u demonstraciji pornografskih sadržaja, oni pokušavaju da falsifikuju artificijelni kontinuitet. Kao da Radivojević i Spasojević u svom filmu ne viviseciraju upravo opresiju i manipulativnu brutalnost državnih mehanizama koji upravo medije prekrcane najstrašnijom pornografijoom i najmorbidnijim sardržajima  ne koriste za zastrašivanje celokupne javnosti i konsekventno blokiranje svih kreativnih zamisli slobodoumnih građana pa tako i umetnika.

Taj fenomen sputavanja umetničkih sloboda, u građanskom društvu, ima svoju dugačku predistoriju, a tehnika eksploatisanja zaštite morala identifikovanog sa malograđanskom hipersenzibilnošću jedan je od najperfidnijih mehanizama državne kontrole koja tendenciozno manipuliše društvo u trenutku brutalnog ugnjetavanja, nastojeći  da ga koristi "an mas" za obračun sa pojedincima, a to se najčešće obija o glavu umetnicima apartnog, neoportunog izraza. Specifičnost slučaja „Srpskog filma“ je u tome što njegova hipertrofirana kritika nastaje nad jednom apsolutno razorenom egzistencijom srpskog naciona demoliranog svekolikim protivurečnostima u jednoj posleratnoj haotičnoj konstelaciji izgubljenih svih vrednosti bez ikakvog opipljivog, prepoznatljivog,  smisla u situaciji apsolutne društvene demoralisanosti. Umetničko transponovanje takvog kolapsa neminovno iziskuje diskurs koji je prejak za konvencionalne mehanizme recepcije bioskopskog filma.

Kada je, 1976. italijanski neomarksistički intelektualac i pervert, Pjer Paolo Pazolini, napravio svoj kontroverzni anti-fašistički pamflet, „Salo“, on je, takođe, od konvencionalne kritike i malograđanskog mnenja dočekan na nož, ali njegova antifašistička dimenzija mu je donosila opravdanje jer fašizam zaslužuje svaku vrstu kritike pa i  najšokantniju, najbrutalniju. On se obrušava na poraženog neprijatelja, na aveti prošlosti. Problem „Srpskog filma“ je u tome što se sudara sa srpskom javnošću, sa nesrećnim narodom koji je iscrpljen i frustriran napadima sa svih strana i nije u stanju da se sudara sa neočekivanim napadom u kojem prepoznaje diskvalifikaciju s čijom oštricom ne želi da se identifikuje, a poražava ga prepoznavanje, agnorizam koji ne bi da prihvati.

Taj paradoks čini „Srpski film“  jednim od najraritetnijih dela svetske post-postmoderne umetnosti. Nespremni da prihvate metaforičnost dela koje im saopštava da su permanentno „ jebani“ od sistema gledaoci se suočavaju u klinču sa bazenovskim realističkim fenomenom fotografske slike i sudaraju se sa najvulgarnijim kordinatama stvarnosti poput ranih gledalaca na divljem zapadu koji su pucali na indijance na bioskopskom platnu.

Možda, uprkos, konceptualnoj provokativnosti, autori nisu mogli da pretpostave da kvadratura receptivne košmarne anksioznosti i njihove autorske hiper-senzitivne hiperbole može da stigne do takve tačke.  Ali, ona je sasvim očekivana o svetu bez ikakvog uporišta, nakon izgubljenog rata.

Osamdeset godina ranije Mihailo Al. Popović, po svemu sem po talentu, različit od Radivojevića i Spasojevića je predočio srpski tragizam nakon dobijenog rata. Petnaestak godina kasnije, nakon još jednog dobijenog rata, pod komunističkom diktaturom, Popović će da bude prisiljen, kao snimatelj da pravi filmove komunističkim naturščicima koji su postali režiseri po nalogu partije i koji su manipulišući genijalnog pionira srpskog filma pravili kinematografske slikopise protivu vere, protivu Boga i protiv srpske kuture baveći se na svaki način falsifikovanjem istorije. To nas je falsifikovanje dovelo do novih ratova, do raspada Srbije i do „Srpskog filma“.

Piše: Nebojša Pajkić

Nebojša Pajkić je diplomirani dramaturg, profesor na Fakultetu dramskih umetnosti Univerziteta u Beogradu, scenarista i filmski kritičar. Objavljivao je filmske kritike u časopisima "Film" (Zagreb), "Sineast", "Ekran", "Moveast", "Positif", "Filmograf". Jedan je od priređivača monografije Branko Bauer (1985) i režija: Vojislav Nanović - poslednji pionir (1993) i knjige Živojin Pavlović: dva razgovora (1983).