Gregorijanski kalendar

Ovom članku ili jednom njegovom delu je potrebno hitno sređivanje da bi se dobio kvalitetniji članak. Sređivanje podrazumeva dodavanje interviki veza, kategorizaciju, unutrašnje povezivanje, razlamanje teksta i slična uređivanja, kako bi se dobio karakter pravog Vikipedijinog članka.
Pogledajte kako se menja strana za pomoć, ili stranu za razgovor. Uklonite ovu poruku kada završite.

Po savetu nemačkog astronoma Kristofera Klavijusa (1538-1612) i napuljskog fizičara i astronoma Alojzija Lilija (1520-1576), papa Grgur XIII (1502-1585) je 24. februara 1582. obznanio reformu do tada postojećeg, julijanskog, kalendara papskom bulom Inter Gravissimas nazvanom po prve dve reči njenog teksta. Papska bula je sadržala sledeće odredbe:
Iz kalendara će se izostaviti 10 dana, tako da posle četvrtka 4. oktobra 1582. sledi petak 15. oktobar.
Prestupna je svaka godina deljiva sa 4, osim godina deljivih sa 100 kod kojih su prestupne samo one deljive sa 400.
Prestupna godina ima jedan dan više od proste koji se stavlja na kraju meseca februara.
Uskrs će se odsad izračunavati po novom pravilu, vezanom za novi kalendar.
Prvi dan u godini biće 1. januar.

Ovaj novi kalendar nazvan je po papi Grguru gregorijanski. Po njemu je prosečna dužina trajanja godine smanjena na 365,2425 dana (365+97/400 = 365,2425 jer ima 97 prestupnih godina na svakih 400) što daje grešku od 365,2425 – 365,2421890 = 0,00031 dan ≈ 26 sekundi. To znači da će se ova greška akumulirati na jedan dan za 1/0,00031 ≈ 3225 godina, odnosno nešto kraće jer se tokom vremena dužina trajanja solarne godina smanjuje, a greška povećava.

Razlika između Gregorijanskog i Julijanskog kalendara je ta što Gregorijanski ima 97 prestupnih godina u svakih 400, a Julijanski 100. U Gregorijanski kalendar uvedano je takozvano Sekularno pravilo da su godine deljive sa 100 (sekularne godine) proste, osim ako su deljive sa 400, u kom su slučaju prestupne. To znači da su godine 1700., 1800., 1900., 2100., itd. prestupne po Julijanskom, a proste po Gregorijanskom kalendaru. Danas razlika između Julijanskog i Gregorijanskog kalendara iznosi 13 dana, a nakon 2100. uvećaće se na 14. dana (što znači da će pravoslavni Božić padati od tada 8. januara).

Postojao je svojevremeno predlog britanskog astronoma Džona Heršela da se uvede 4000-godišnje pravilo po kojem bi svaka godina deljiva sa 4000 bila prosta umesto prestupna, čime bi se prosečna dužina trajanja godine smanjila na 365 + 969/4000 = 365,24225 dana, što je bliže tropskoj godini, ali ovaj predlog nikada nije prihvaćen.

Uvođenjem Gregorijanskog kalendara, kalendarska godina je približena tropskoj najviše do tada.

Kada je papa Grgur 1582. godine uveo novi kalendar, njega su odmah prihvatile Italija, Poljska, Portugalija i Španija, a ubrzo i ostale katoličke zemlje. Protestantske zemlje prešle su na Gregorijanski kalendar mnogo kasnije, a pravoslavne tek u XX veku, s tim što pravoslavne crkve nikada nisu prešle na ovaj kalendar.

Sadržaj
1 Brojanje godina
2 Nova Godina
3 Solarni ciklus, zlatni broj i indikcija
4 Julijanski period i julijanski dan
5 Nazivi meseci

Brojanje godina

Godine se u hrišćanskom kalendaru danas broje od rođenja Isusa Hrista. Godine 523. papski namesnik Bonifacije naredio je monahu Dioniziju Malom da odredi način kako će se sprovoditi takozvano Aleksandrinsko pravilo doneto na prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine, a koje kaže da će se godine brojati od rođenja Isusa Hrista. Dionizije je (pogrešno) izračunao da je Isus rođen 25. decembra 753. godine od osnivanja Rima, i odredio da hrišćanska (nova) era počinje prvim januarom 754. godine koja je nazvana 1. godina nove ere. Kako je Dionizije ustanovio datum Hristovog rođenja nije poznato, ali je poznato da je Hrist rođen u vreme vladavine cara Iroda Velikog koji je umro 750. godine od osnivanja Rima, što znači da je Dionizije pogrešio za najmanje 3 godine. Iako je ovo ubrzo shvaćeno, ovakvo pogrešno brojanje godina zadržalo se do danas. S obzirom da hrišćanska era počinje od rođenja Isusa Hrista, na prvi pogled izgleda nelogično da je on rođen 25. decembra, a ne 1. januara. To je, međutim, normalno jer je u vreme Hristovog rođenja već bio određen današnji raspored meseci i broj dana u njima, i bilo bi nelogično pomerati ih.

Kasnije su ljudi počeli da nazivaju godine pre rođenja Hrista godinama pre nove ere, ali pošto nula tada još nije bila poznata 1. godina n.e. sledi odmah nakon 1. godine p.n.e. Julijanski kalendar uveden je 45. p.n.e., ali kada se u današnje vreme govori o datumima pre ove godine, normalno je da se Julijanski kalendar produži u nazad. Ovo se naziva Proleptički Julijanski kalendar. U proleptičkom Julijanskom kalendaru prestupne su sve godine pre nove ere koje pri deljenju sa 4 daju ostatak 1 (zbog nepostojanja 0. godine). Takođe postoji i Proleptički Gregorijanski kalendar koji se odnosi na datume od pre 1582. godine. Da ne bi došlo do zabune, proleptički Gregorijanski kalendar se retko koristi, umesto njega se za sve datume do 4. oktobra 1582. koristi Julijanski, a od 15. oktobra 1482. Gregorijanski. Pošto nisu sve zemlje prešle na Gregorijanski kalendar 1582., to se često neki datumi i posle ove godine računaju po Julijanskom kalendaru ukoliko ga je data zemlja u to vreme još uvek koristila. Kada se, na primer, kaže da je Oktobarska revolucija počela 24. oktobra 1917. to se odnosi na Julijanski kalendar, dok bi po Gregorijanskom to bio 6. novembar 1917.

Nova Godina

Kada je Julije Cezar uveo Julijanski kalendar, odredio je 1. januar za početak nove godine umesto 1. marta koji se koristio do tada. Pošto se crkva oštro protivila proslavama nove godine uz obilje alkohola, na Tridentskom koncilu 567. godine utvrđeno je da je prvi januar kao početak nove godene uzet greškom i da ga treba promeniti. Tokom srednjeg veka korišćeni su različiti datumi kao početak nove godine. Ako se, na primer, neki dokument odnosi na godinu X, to po današnjem sistemu može biti:
1. mart X. – 28/29. februar X+1 godine
1. januar X – 31. decembar X godine
1. januar X-1 – 31. decembar X-1 godine
25. mart X-1 – 24. mart X. godine
25. mart X. – 24. mart X+1 godine
Velika Subota X. – Veliki Petak X+1 godine
25. decembar X-1 – 24. decembar X. godine

U Vizantijskom carstvu se početak godine računao od 1. septembra, ali se godine nisu brojale od rođenja Isusa Hrista, nego od nastanka sveta, za koji su utvrdili da je bio 1. septembra 5509. p.n.e. Od XVII veka većina država se vratila početku godine 1. januara, osim Italije i Engleske koje su se 1. januaru vratile 1750. godine. Međutim, kada su u pitanju prestupne godine, one su se uvek računale uzimajući 1. januar za početak godine.

Solarni ciklus, zlatni broj i indikcija

U Julijanskom kalendaru veza između dana u nedelji i datuma u godini ponavlja se u periodima od po 7 x 4 = 28 godina. U Gregorijanskom kalendaru ovo se može primeniti samo na periode u koje ne ulaze godine deljive sa 100. Period od 28 godina naziva se solarni ciklus. Svaka godina u jednom solarnom ciklusu ima svoj solarni broj koji se dobija sledećom jednačinom:

Solarni broj = (godina + mod 28 + 1

Svaka godina ima i svoj Zlatni broj. Veza između mesečevih mena i datuma ponavlja se u periodu od 19 godina (19 x 365,24219 ≈ 235 x 29,52052 odnosno, u 19 tropskih godina ide 235 sinodičkih meseci), tako da svaka godina u tom periodu ima svoj zlatni broj koji se dobija na sledeći način:

Zlatni broj = (godina mod 19) + 1

Indikcija je korišćena u srednjem veku da bi se označilo mesto godine u 15-godišnjem ciklusu prikupljanja poreza. Uveo ju je imperator Konstantin Veliki 1. septembra 312. i korišćena je do 1806. Izračunava se na sledeći način:

Indikcija = (godina + 2) mod 15 + 1

Indikcija nema nikakvog astronomskog značenja

Ova tri broja karakteristična su za svaku godinu i važna su za razna izračunavanja, posebno za izračunavanje datuma Uskrsa (peto poglavlje).
[uredi]

Julijanski period i julijanski dan

Julijanski period i Julijanski dan ne smeju se mešati sa Julijanskim kalendarom. Francuski naučnik Žozef Žasti Skaliže (1540-1609.) želeo je da napravi novi sistem brojanja godina u kome će svaka godina imati svoj broj, bez n.e./p.n.e. I tako je izmislio Julijanski period nazvan po njegovom ocu Žuliju Sezaru Skaližeu (1484-1558.). Skaližeov Julijanski period počinje 1. januara 4713. p.n.e. i traje 7980 godina posle čega ponovo kreće od 1. Godina 4713. p.n.e. uzeta je jer su njena indikcija, zlatni i solarni broj bili 1. Oni će ponovo biti 1 tek posle 15 x 19 x 28 = 7980 godina, to jest 3268. godine n.e. Astronomi su po sličnom principu izmislili i Julijanski dan (JD) da bi svakom danu u jednom Julijanskom periodu dodelili jedinstven broj. JD 0 počinje u 12:00 UTC 1. januara 4713. p.n.e. i traje do podneva 2. januara 4713. p.n.e. Tako, 1. jula 2003. n.e. u podne počinje JD 2452882. Često se koriste i decimale, pa se 15:00 UTC 1. jula 2003. može označiti sa JD 2 452 882,125. Da bi se izračunao Julijanski dan koristi se sledeći algoritam (delenje se odnosi na cele brojeve, ostatak se zanemaruje):

Dobija se Julijanski dan koji počinje datog dana u podne. Ukoliko se želi izračunati JD za datum pre nove ere, godina se najpre mora pretvoriti u negativan broj, n.p.r. 1. godina p.n.e. = 0; 10. godina p.n.e. = -9. Da bi se izračunalo kom datumu odgovara dati Julijanski dan, koristi se sledeći algoritam:

Za Gregorijanski kalendar:
a = JD + 32044
b = ( 4a + 3 ) / 146097
c = a – (146097b)/4

Za Julijanski kalendar:
b = 0
c = JD + 32082

Dalje, za oba kalendara:
d = (4c + 3) / 1461
e = c – (1461d)/4
m = (5e + 2) / 153

dan = e – (153m +2 )/5 + 1
mesec = m + 3 – 12 x (m / 10)
godina = 100b + d – 4800 + (m / 10)

Ponekad se koristi i Modifikovani Julijanski dan (MJD) koji je za 2400000,5 manji od Julijanskog dana. Time se dobijaju brojevi koji su manji i lakši za računanje, i MJD počinje u ponoć, a ne u podne. MJD 0 počeo je 17. Novembra 1858. godine (po Gregorijanskom) u 00:00 UTC. Julijanski dani i Modifikovani Julijanski dani veoma su korisni za astronomiju, posebno za astronautiku. Osim Julijanskih, postoje i Lilijanski dani (LD) koji se broje od ponoći 15. oktobra 1582. Godine (= LD 1). Nazvani su po već pomenutom astronomu Alojziju Liliju.

Nazivi meseci

Danas većina jezika, uključujući i srpski, koristi iste nazive za mesece u Julijanskom i Gregorijanskom kalendaru, koji potiču iz latinskog jezika. Jedino neki slovenski jezici (hrvatski, češki, poljski i ukrajinski) koriste stare slovenske nazive za mesece.
Januar (Januarius) nosi ime po rimskom bogu sa dva lica Janusu.
Februar (Februarius) nosi ime po rimskom prazniku Februa.
Mart (Martius) nazvan je po rimskom bogu rata Marsu.
April (Aprilis) nazvan je po rimskoj boginji Afroditi ili po latinskom glagolu aperire što znači otvoriti (asocira na proleće).
Maj (Maius) nosi ime po rimskoj boginji Maji.
Jun (Junius) nazvan je po vrhovnoj rimskoj boginji Junoni.
Jul (Julius) nazvan je 44. p.n.e. po Juliju Cezaru.
Avgust (Augustus) je 8. p.n.e. nazvan po imperatoru Avgustu.
Septembar (September) je nastao od reči septem što znači sedam, jer je bio sedmi mesec u starom rimskom kalendaru.
Oktobar (October) – od reči octo – osam.
Novembar (November) – od reči novem – devet.
Decembar (December) – od reči decem – deset.

Izvor: Wikipedia