Evolucija

Evolucija (lat: evolutio: razvoj, razvitak), razvoj iz nižeg u više, iz jednostavnog u složeno, nekoga prirodnog ili društvenog procesa (npr. umnih sposobnosti, sredstava za proizvodnju); manifestacija neke pojave, događaja ili ideje sukcesivno, u jednom sledu (npr. slikarstva, pesništva, drame , tragedije itd.); u istorijskom razvoju društva, kvantitativna postupna promena kao suprotnost revoluciji; svaki razvoj koji je sličan rastu žive tvari, nasuprot kreativnom shvatanju (npr. e. nekog izuma, e. običajnoga prava); kretanje koje se sastoji od niza povezanih i uzajamno slovljenih radnji; proces oblikovanja nekoga finalnog proizvoda, isto tako i sam proizvod iz tog procesa, kao i svaka oblikovana etapa, jedinica iz jedne razvojne serije (npr. cveta iz pupoljka) itd.

Sadržaj
1 Evolucija u biologiji
1.1 Preteče teorije evolucije
1.2 Lamarkova teorija evolucije
1.3 Darvinova teorija evolucije

Evolucija u biologiji

Skup naučnih teorija i hipoteza o nastanku života, o zakonima i putovima postupnog razvoja živoga sveta; razvoj organizama od jednostavnih prema složenima; razvoj vrste, populacije, ili koje druge više sistematske grupe – filogenija. U najširem smislu, proces u kojem nizom promena ili razvojnih stepena živi organizam ili grupa organizama stiče karakteristične morfološke i [fiziologija|fiziološke]] značaje; teorija po kojoj različiti tipovi životinja i biljaka potiču od drugih preegzistentnih tipova. Ta teorija, prema kojoj se viši oblici života izvode iz nižih, temelji se na opsežnim promatranjima, os. na područjima paleontologije, embriologije, poredbene anatomije, genetike, molekularne biologije (molekularna evolucija), poredbene fiziologije i životinjskog ponašanja. Naučno se oblikovala početkom XIX veka.

Preteče teorije evolucije

Evolucijske misli javile su se već u staroj Grčkoj (Heraklit, Empedoklo, Aristotel). Sredinom XVIII veka Karl Line, provodeći u svojem delu Sastav prirode (Systema naturale, 1735) kategorizaciju svih dotad poznatih biljaka i životinja, strogo je zastupao načelo: »Vrsta ima onoliko koliko ih je od početka stvoreno« (Tot numeramus species, quot ab initio sunt creatae). Suprotno tom kreacionističkom shvatanju Džordž Luis Lekler u delu Istorija prirode (Histoire naturelle, 1749–88) izražava misao o promeni vrsta. Na temelju proučavanja velikog broja savremenih biljaka i životinja, kao i opsežnog paleontološkog materijala, on zaključuje da su »sve životinje proizišle od jednoga pretka, koji se tokom vremena menjao i usavršavao te proizveo sve životinjske rodove«. Zoolog Lakaped, autor poglavlja o ribama u Bufonovoj Istoriji prirode, tumači sličnost organizama podrijetlom od zajedničkoga pretka i smatra da su te promene u vezi sa promenljivim uticajem okoline, ukrštavanjem itd. On govori i o preživljavanju bolje prilagođenih vrsta i u tome se približava biti darvinizma, tj. teoriji o prirodnom odabiru, selekciji. Na prirodoslovce XVIII vek znatno je uticao i Lajbnic "zakon kontinuiteta" ili neprekidnosti, po kojem priroda ne pravi skokove, već je u njoj sve povezano postupnim prelazima, kako u području fizičkih, tako i psihičkih pojava.

Lamarkova teorija evolucije

J. B. Lamark objavio je 1801. "Sistem životinja bez kičme" (Système des animaux sans vertèbres), u kojem je prvi put izneo ideju o zajedničkom poreklu organizama i njihovu postupnom razvoju, koju je 1809. u poznatom delu Filozofija zoologije (Philosophie zoologique) razradio u prvu celovitu evolucionu teoriju. Po Lamarku postoji u prirodi polagan, neprekidan proces preobrazbe vrsta. Činitelje koji su uslovljavali taj proces Lamark svodi na promene okoline po kojima se menjaju i potrebe životinje, pa time ona stiče nove navike. U skladu sa novim navikama i potrebama jedni se organi više upotrebljavaju i jače razvijaju; obratno, neupotrebljavanje organa dovodi do njihovog slabljenja i iščezavanja u potomaka. Te su promene po Lamarku uvek adekvatne uslovima sredine, a roditelji ih prenose na potomstvo. Tako su npr. krtici reducirane oči, jer ih pod zemljom ne upotrebljava. Ta prilagođavanja nastaju zbog volje životinje, napregnute želje, težnje da zadovolji svoje potrebe i navike. Lamark je prvi obuhvatio u celini evolucijski problem, ali se zbog manjkavih rezultata tadašnje nauke zapleo u teleološke greške.

Darvinova teorija evolucije

Sredinom XIX veka prirodne nauke su već raspolagale mnogobrojnim činjenicama koje su govorile u prilog evoluciji. Postignuti su važni uspesi na području poredbene anatomije, os. kičmenjaka, i poredbene embriologije; T. Švan otkrio je 1839. jedinstvo stanične građe svih živih bića (celularna teorija) i osnovao nauka o ćeliji – citologiju.

Liel u delu Načela geologije (Principles of Geology, 1831) postupne promene Zemlje tumačio je sporim i neprekidnim delovanjem prirodnih pojava: vode, vetra, sunca itd.

U poljoprivredi se razvijala tehnika selekcije – engl. stočari i biljogojci uzgajali su nove pasmine domaćih životinja i nove sorte kulturnog bilja. Za obradu i dokumentaciju svoje evolucijske teorije Čarls Darvin je, kako se vidi, imao znatno povoljniji naučni teren. Uz sve to on je dugo oklevao sa izdavanjem svog glavnog dela O porklu vrsta posredstvom prirodne selekcije (On the Origin of Species by Means of Natural Selection) i objavio ga je tek 1859. kada ga je na to potaknuo A Valas , koji je te probleme rešavao skoro na isti način kao i sam Darvin.

Darvinova teorija evolucije poziva se najpre na prirodni odabir ili selekciju koja uništava jedinke slabije prilagođene uslovima života, a podupire one bolje prilagođene. Individualne varijacije koje ulaze u proces selekcije mogu, po Darvinovom mišljenju, biti determinisane spoljašnjim (okolina) i unutrašnjim (kasnije nazvani genetičkim) faktorima.

Darvin je dokazao da evolucija ima adaptivan značaj i da je org. svrhovitost relativno izražena u prilagođenosti organizma na određeni istorijsko uslovljeni kompleks spoljašnjih uslova. Njegova teorija je u nauci poznata kao darvinizam. Često se i sama nauka o evoluciji poistovjećuje sa pojmom darvinizma.

Darvinovo naučavanje dalje su razradili, proširili i produbili Huli, Hekler, imirjazev i dr. Hekel se posebno istakao kao vatreni pristalica Darvinove teorije. On je naučno razradio problem jedinstva žive i nežive prirode, postanak života hemijskim putem iz nežive prirode, monofiletsko poreklo živih bića itd., i na kraju formulisao >biogenetski zakon (koji u savremenoj evoluciji ima samo istorijsko značenje). Filogenija je po Hekelu osnovna nauka o promenama oblika kroz koje prolaze organizmi tokom celog svog razvoja. Hekel je tako prvi postavio teoriju descendencije, koju je nazvao transformizmom, spojivši u njoj uz darvinizam i neke lamarkističke misli.

Izvor: Wikipedia