Dimitrije Obolenski


Biografija

Dimitrije Obolenski, rođen u Petrogradu 1918, Dugogodišnji profesor balkanske i ruske istorije na Univerzitetu u Oksfordu, predstavlja sasvim osobenu ličnost u vizantologiji i slavistici druge polovine XX stoleća. U svoje izvanredno obrazovanje, učitelji su mu bili Francis Dvornik i Roman Jakobson, koje je stekao u velikim univerzitetskim centrima zapadne Evrope, pre svega u Oksfordu, uneo je neke od najboljih tradicija slavne ruske vizantološke i slavističke škole, pojedine njene dragocene metode i sveobuhvatnost pogleda u tumačenjima događaja i pojava u istoriji. U vizantologiju je na velika vrata ušao sa knjigom o bogumilima Bogumili, Studija o balkanskom neomanihejizmu (The Bogomils. A Study in Balkan Neo-Manichaeism, Cambidge 1948) u kojoj suvereno raspravlja kako o temeljima ovog dualističkog učenja tako i o njegovom brzom širenju iz Male Azije preko Vizantije i južnoslovenskih zemalja do severne Italije i južne Francuske.

Međutim, središnje mesto u njegovom bogatom istraživačkom delu predstavlja izučavanje složenih i višeznačnih odnosa Vizantije sa slovenskim svetom, a kruna tih naučnih napora je izvanredna sinteza o „vizantijskom komonveltu" Vizantijski komonvelt. Istočna Evropa 500-1453 (The Byzantine Commonwealth. Eastern Europe 500-1453, London 1971), u kojoj ce govori o jedinstvenoj međunarodnoj zajednici srednjovekovnog sveta na čijem je čelu stajalo Vizantijsko Carstvo. Uz to je veoma zanimljiva i značajna i njegova najnovija knjiga Šest vizantijskih portreta (Six Byzantine Portraits, Oxford 1988) koja prikazuje portrete šestorice istaknutih ličnosti vizantijske i slovenske istorije, među njima i sledeći likovi:

Kliment Ohridski
Teofilakt Ohridski
Vladimir Monomonah
Sveti Sava
Kiprijan, mitropolit kijevski i moskovski
Maksim Grk

D. Obolenski je počasni doktor mnogih univerziteta i član nekoliko akademija i uglednih međunarodnih društava, a od 1988. je i inostrani član Srpske akademije nauka i umetnosti.


Tekst

Iz uvoda knjige «Šest vizantijskih portreta»

Pre nekoliko godina (1971), u knjizi Vizantijski komonvelt, usudio sam se da izrazim svoje mišljenje da su u srednjem veku, i pored znatnih razlika u društvenom i političkom životu, one istočnoevropske zemlje koje su bile dužnici Vizantije, što se njihove religije i u velikoj meri kulture tiče, obrazovale jedinstvenu međunarodnu zajednicu: njena priroda, dokazivao sam, otkriva se u zajedničkoj kulturnoj tradiciji u kojoj su učestvovale i kojoj su doprinosile njihove vladajuće i obrazovane klase. Vezivalo ih je ispovedanje istočnog hrišćanstva; priznavali su primat Carigradske crkve, kao i to da je vizantijskom caru podarena vlast nad svim pravoslavnim hrišćanima; prihvatili su načela rimsko-vizantijskog prava; i, na kraju, smatrali su da su književni standardi i umetničke tehnike škola, manastira, i prepisivačko-prevodilačkih radionica Vizantijskog carstva opštevažeći uzori. Tu međunarodnu zajednicu sam dosta smelo nazvao Vizantijskim komonveltom.

Ova zbirka eseja je biografski nastavak te ranije knjige: njen cilj je da se utvrdi doprinos šestorice ljudi istoriji tog vizantijskog komonvelta između devetog i šesnaestog veka. Njihovi životi bili su veoma različiti i oni su ih preživeli u međusobno veoma udaljenim oblastima Istočne Evrope. Jedno im je, ipak, bilo zajedničko: po rođenju, zvanju, ili po ličnim prilikama svi su oni istovremeno pripadali dvama različitim svetovima - svetu Grka i svetu Slovena - i dejstvovali su kao mostovi između njih. Bili su, s jednim izuzetkom, ljudi ugledni, na visokim položajima u svojim društvima i njihov doprinos kulturnoj istoriji Evrope utoliko je značajniji.

Susret Vizantije i Slovena za koji su nam primer ova šestorica, ili kome su oni doprineli, deo je jedne šire pojave koju socijalni antropolozi i neki istoričari nazivaju akulturacijom; to nastaje kada društva s različitim kulturama stupe u neposredan i trajan dodir. To je složen proces i retko se može sasvim shvatiti; i pobude iz kojih do njega dolazi i rezultati koji iz toga proističu često su dvosmisleni. Vizantijska ekspanzija na Balkanu i na severnim obalama Crnog mora, kao i u Rusiji, na primer, bila je delimično podstaknuta misionarskom energijom Carigradske crkve, ali je bar isto toliko dugovala potrebi Carstva za vojnom bezbednošću: „varvari" su prodirali na jug prema Jegejskom i Jadranskom moru; pretila je opasnost da će se oni proširiti i nastaniti na teritoriji Carstva pa je nad njima trebalo zavesti civilizacijski nadzor Vizantije.

Za državnike Carstva prva faza tog procesa bila je, čini se, kroćenje tih čudovišta. Slična dvosmislenost može se videti i u pobudama koje su Slovene dovele u orbitu Vizantije. Njihovim zajednicama gladnim zemlje, koje su se u šestom i sedmom veku spuštale na Balkan, Vizantijsko carstvo činilo se pogodnim za pljačku; kasnije, kad je ta sredina počela da ih apsporbuje, počeli su na njega da gledaju kao na nešto u čemu mogu da prave karijeru, a kada se u njima pojavila jasnija svest o sebi kao grupi, njihovi prvaci posegli su za materijalnim i duhovnim plodovima vizantijske civilizacije.

Ambivalentnost u prvim kontaktima između Vizantije i Slovena uticala je na sliku koju su stekli jedni o drugima. Vizantinci, verni helenističkoj baštini čijim su se - bar na polju književnosti - čuvarima smatrali, nikad se nisu sasvim oslobodili uverenja da su Sloveni, čak i kad su prihvatili grčko hrišćanstvo, i dalje ostali obeleženi svojim „varvarskim" poreklom. Takvo mišljenje je očigledno bilo u sukobu s onim što su mnogi Vizantinci verovatno iskreno verovali, a to je da hrišćanstvo potire sve suštinske razlike između Grka i varvara; naročito, da su svi jezici Bogu podjednako prihvatljivi. Taj ne sasvim jasno određeni odnos ostao je takav do kraja, odražavajući tenziju između grčke klasične tradicije i hrišćanskog učenja koje nikada nije u potpunosti razrešeno u vizantijskom društvu.

Isto je tako nejasna i slika koja se kod Slovena stvorila o Vizantincima. Kao pojedinci, Vizantinci su retko bili omiljeni među svojim istočnoevropskim susedima; suočeni sa superiornom veštinom sumnjivim metodima carske diplomatije, Sloveni su došli do uverenja da su njeni predstavnici u zemljama gde rade spletkaroši kojima nije verovati. Jedan ruski letopisac rekao je oko 1100. godine: ’’’„Grci su ostali varalice do dana današnjeg"’’’, i u to su, bez sumnje, verovali ljudi širom Istočne Evrope u srednjem veku. Ali to mišljenje, nastalo iz nepoverenja i povređenog ponosa, bledelo je pred slikom onoga što je Vizantija predstavljala u intelektualnom i duhovnom svetu.

Veličina onoga što su pravoslavni Sloveni dugovali njenoj civilizaciji jasno se videla na koju god stranu čovek pogledao: religija i pravo, književnost i umetnost - sve je to svedočilo o tome da su njihovi obrazovani slojevi bili vizantijski učenici. I u stavu prostog naroda bilo je isto toliko poštovanja: ono se čudesno izrazilo u njihovom dubokom poštovanju grada Konstantinopolja koji su Sloveni nazvali „Carigrad" ili „Carev grad". Za celokupno istočno hrišćanstvo Carigrad je bio sveti grad ne samo zato što je bio sedište vasilevsa i njegovog duhovnog partnera vaseljenskog patrijarha.

Ono glavno zbog čega se držalo da ima pravo da bude smatran svetim bile su natprirodne sile za koje se verovalo da se nalaze u njegovim zidinama: uspomene na Hristovo stradanje i bezbrojne svetačke relikvije; crkve i manastiri, čuvena hrišćanska svetilišta; no najviše od svega, patronat njegovih nebeskih zaštitnica: svete Mudrosti čiji je hram bila crkva Sv. Sofije, i Bogorodica čiji se plašt, sačuvan u Vlahernskoj crkvi, obožavao kao zaštitnik grada. O Carigradu, okruženom tom aurom svetosti, često se mislilo kao o Novom Jerusalimu, njegovom jedinom suparniku. (domatrios)

Izvor: Wikipedia