"Dahau" - manastir smrti

Fabrike za uništenje 

Piše: dr Predrag Ilić

POSTOJANjE i funkcionisanje koncentracionih logora, i u unutrašnje i u spoljnopolitičke svrhe, s razlogom se, najčešće, povezuje sa nemačkim nacistima. Oni su, naime, za relativno kratko vreme (1935-1945) oformili najviše koncentracionih logora u dosadašnjoj istoriji sveta. Zavisno od kriterijuma njihovog klasifikovanja (veliki, srednji i mali; glavni i područni; centralni i periferni) postoje dosta velike razlike u računanju ukupnog broja tih logora. Po jednom izvoru, marta 1944, u Trećem rajhu je bilo 22 velika koncentraciona logora i 165 radnih logora. Po drugom, taj je broj mnogo veći - 58 glavnih i 958 područnih logora, dakle, ukupno 1.016. Sam taj broj, međutim, nije ono što je najvažnije. Mnogo je važnija činjenica da su nacisti većinu tih logora pretvorili u prave "fabrike smrti", u kojima je našlo smrt oko 11 milona ljudi, među kojima je bilo šest miliona Jevreja.Među svim tim mnogobrojnim nacističkim koncentracionim logorima jedan je zauzimao posebno mesto. To je logor koji su nacisti podigli u Gornjoj Bavarskoj, u blizini gradića Dahau, udaljenog 17 kilometara severozapadno od Minhena. Po nazivu mesta uz koje je izgrađen, on je u istoriji ostao poznat kao Koncentraciioni logor "Dahau" ili samo kao "Dahau". A poznat je, pre svega, po tome što je to bio prvi koncentracioni logor u nacističkoj Nemačkoj, otvoren 22. marta 1933. godine, dakle, nepuna dva meseca posle dolaska Adolfa Hitlera i njegove Nacionalsocijalističke stranke na vlast u Nemačkoj.Zbog tog hronološkog prvenstva, ali i zbog načina arhitektonskog uređenja, unutrašnje organizacije i načina funkcionisanja, "Dahau" je vrlo brzo postao prototip nacističkih koncentracionih logora uopšte i sinonim za tu vrstu kazneno-političke ustanove. Sinonim, čije je već samo pominjanje izazivalo jezu kod svih protivnika nacističkog režima. Na zao glas je posebno izašao zbog uvođenja mnogih dotad nepoznatih metoda sistematskog terorisanja, mučenja i likvidiranja logoraša, koji su kasnije primenjivani u svim nacističkim koncentracionim logorima. U njemu su svoj zločinački "zanat" "učili" Rudolf Hes, kasniji komandant "Aušvica", Johan Švarcbeher, komadant logora u "Ravensbriku" i Baranovski, komadant "Zaksenhauzena".Logor u Dahauu je zamišljen i organizovan, pre svega, kao institucija pomoću koje će se nacisti obračunavati sa svim svojim političkim protivnicima, kao i sa određenim nepoželjnim pojedincima i grupama. U njegove žice i barake najpre su upućivani komunisti i socijalisti, a zatim Jevreji, Romi, masoni, sveštenici Rimokatoličke i nekih protestantskih crkava, disidenti nacističke partije, kao i jedan broj običnih ili tzv. klasičnih kriminalaca. Posle anšlusa Austrije i okupacije Češke, u "Dahau" su dovedeni protivnici nacizma i iz tih država, a od početka Drugog svetskog rata i iz svih ostalih zemalja koje su se našle pod nacističkom čizmom. Iako ni do danas, iz određenih razloga objektivne prirode, nije precizno utvrđen broj onih koji su bili dovedeni u taj logor, računa se, ipak, sa velikom verovatnoćom, da je od 1933. do 1945. godine, kroz njega prošlo negde između 230.000 i 260.000 ljudi, iz 24 zemlje, uključujući tu i nekoliko hiljada Jugoslovena.

SVIREPOST
OKO 70.000 logoraša nije izašlo živo iz "Dahaua", našavši smrt u njegovom krematorijumu ili u mnogobrojnim masovnim i pojedinačnim grobnicama unutar i izvan njegovih žica. Prema istraživanjima dr Nikole Živkovića, među 32.000 logoraša koji su dočekali oslobođenje "Dahaua" nalazilo se i 3.080 Jugoslovena, dok je njih 597 izgubilo život u njemu. Ubijani su, kao i ostali logoraši "Dahaua", na mnogobrojne, krajnje svirepe načine - sadističkim prebijanjem i mrcvarenjem do smrti, izgladnjivanjem i prepuštanjem izgladnelim psima, pucanjem u potiljak iz zabave logorskih stražara i funkcionera, gušenjem u gasnim komorama, vešanjem, izvođenjem medicinskih i drugih eksperimenata in vivo.(Nastavlja se)



Izvor: Novosti

Robijaši u mantiji 

Piše: dr Predrag ILIĆ

"DAHAU" je u toku Drugog svetskog rata postao svojevrsno stecište sveštenika logoraša iz svih delova nacističke imperije, pa među njima i iz Jugoslavije. Toj činjenici, odnosno tom aspektu istorije "Dahaua", u inostranstvu je posvećena veoma velika pažnja, pa je objavljeno mnogo knjiga i manjih tekstova naučnoistraživačkog i memoarskog karaktera.
Prema nalazima nemačkog istoričara dr Rejmunda Šnabela, jednog od najboljih poznavalaca istorije "Dahaua" i nacizma, kroz ovaj logor je prošao, odnosno u njemu je bio zatočen 2.771 sveštenik iz 20 evropskih zemalja. Među njima je bilo ubedljivo najviše Poljaka - čak 1.773, zatim Nemaca - 390, Francuza - 156, Čeha - 122 i Austrijanaca - 105, itd. Po njegovim evidencijama, u "Dahauu" je bilo i 46 sveštenika iz Jugoslavije. Što se tiče strukture ove zasebne grupacije logoraša, 93,8 odsto je bilo sveštenika Rimokatoličke crkve, zatim 4,9 odsto protestantskih, 0,6 odsto pravoslavnih.
Prvi sveštenik kojeg su nacisti poslali u "Dahau" bio je Nemac Vilhelm Braun, rimokatolički sveštenik iz Minhena. On je imao tu nesreću da u ovaj koncentracioni logor bude upućivan dva puta - prvi put 11. decembra 1935. godine, a drugi put 16. avgusta 1940. godine. Juna 1941. godine upućen je jednim transportom u koncentracioni logor "Buhenvald", posle čega mu se izgubio trag među živima.
Od 1938. godine u "Dahau" bivaju dovođeni i pojedini sveštenici iz Austrije, a od 1939. godine i iz ostalih evropskih zemalja koje su osvojili Nemci. U periodu od 10. oktobra 1939. do 18. februara 1940. godine (tzv. druga faza istorijata koncentracionog logora "Dahau") logor je privremeno ispražnjen da bi se u njemu pripremila za front divizija "Vafen SS". Logoraši "Dahauu" preseljeni su u "Buhenvald", "Mathauzen" i "Flosenberg". U logoru je ostalo samo oko 100 logoraša, radi obavljanja najnužnijih poslova održavanja. Kada je pomenuta divizija otišla na front, u "Dahau" su vraćeni "njegovi" logoraši, s tim što je, uskoro, došlo do jedne interesantne novine.
UZ povećavanje ukupnog broja logoraša, nacisti, naime, od kraja 1940. godine, počinju da grupišu svoje političke protivnike u svešteničkim odorama baš u "Dahauu". I dok su ranije pojedini sveštenici logoraši raspoređivani u bilo koju od dvadesetak "Dahauskih" baraka, sada nacisti izdvajaju dve posebne barake, odnosno dva bloka samo za sveštenike. Najpre su to bili blokovi broj 28 i 30, a potom broj 26 i 28. Na početku su u tim barakama stanovali sveštenici svih nacionalnosti, zajedno. Od 1941. godine nacisti su odredili 28. blok za smeštaj poljskih sveštenika, pa je taj blok nazvan "poljski". Kako su u drugom preovlađivali sveštenici nemačke nacionalnosti, on je dobio naziv "nemački". Inače je i u jednom i u drugom bloku bilo i sveštenika drugih nacionalnosti. Srbi i Hrvati su u glavnom bili smešteni u "poljskom" bloku, dok su Slovenci, zajedno sa Francuzima, Belgijancima, Italijanima i drugima, bili u "nemačkom" bloku.
Tako su ancisti, rukovođeni nekim svojim ideološko-političkim i organizaciono-upravnim razlozima, stvorili u "Dahauu" jednu specifičnu zajednicu sveštenika raznih religija i konfesija. Zajednicu kakva do tada nikada nije postojala u istoriji Evrope i sveta i kakva se, tada, s obzirom na poznatu netrpeljivost i antagonizme između pripadnika različitih religija i verskih zajednica, mogla samo silom stvoriti. Članovi te zajednice bili su ne samo pripadnici različitih veroispovesti i različitih verskih zajednica, već i pripadnici različitih svešteničkih staleža i činova unutar istih zajednica.
VELIKODOSTOJNICI
TAKO su se među žicama "Dahaua", u ova dva bloka, ali i u nekim drugim objektima, nalazili, jedni uz druge, sveštenici najnižih i najviših činova - iskušenici i obični monasi i sveštenici (kapelani, župnici, parosi i pastori), uz dekane, opate, provincijale, igumane, arhimandrite, biskupe i episkope, pa, čak, i uz jednog pravoslavnog patrijarha. Uz patrijarha Srpske pravoslavne crkve Gavrila (Dožića) i episkopa Nikolaja (Velimirovića), bio je tu i praški mitropolit Antonin (Vrabec), poljski katolički biskup Mihal Kozal i njegov francuski kolega Gabrijel Pike, lider Nemačke evangelističke crkve dr Martin Nimeler, kao i nekoliko posleratnih katoličkih biskupa, nadbiskupa i kardinala, među kojima je svakako najpoznatiji bio praški nadbiskup i kardinal Jozef Beran.(Nastavlja se)



Izvor: Novosti

Sužnji u Hristu  

Piše: dr Predrag Ilić

NACISTI su, inače, svešteničke blokove odvojili od ostalih blokova bodljikavom žicom i tako od njih stvorili jedan mali odvojeni logor unutar tzv. logora za pritvor. Ovakav skup od preko 2.700 sveštenika, stisnutih na najmanjem mogućem prostoru, jedan sveštenik-logoraš, Johan Lence, je u svojoj knjizi (pod nazivom "Hristos u 'Dahauu'") nazvao "najvećim manastirom na svetu". A, njegov hrvatski kolega, katolički sveštenik Živan Bezić je o specifičnom karakteru ove prinudne svešteničke zajednice napisao sledeće redove:
"Praktični ekumenizam je započeo u 'Dahauu'.
Tu smo živeli na okupu vernici i svećenici svih kršćanskih konfesija. Zajedno smo patili, zajedno molili i zajedno Boga slavili u zajedničkoj kapeli. Jednaka sudbina, što je sve kršćanske svećenike ujedinila u jednu robijašku obitelj, još više je u nama budila težnju prema potpunom verskom jedinstvu. Stoga se i u našoj kapeli obavljala Oktava za sjedinjenje crkava. Možda nigde na čitavoj kugli zemaljskoj molitve i težnje za sjedinjenjem nisu bile tako vruće i tako poćućene. Svaku veče su se redali govornici različitih narodnosti i vera, jednodušni u žarkoj čežnji bratskome jedinstvu. Molili smo se zajedničkom Ocu u svim kršćanskim jezicima i obredima.
Tako smo, jedne večeri, u "Dahauu" mogli slaviti sv. misu i na staroslovenskom jeziku..."
SKORO svi logoraši "Dahaua", koji su za sobom ostavili zapise o njemu, zabeležili su činjenicu da je u tom logoru postojala kapela u okviru jednog od dva sveštenička bloka. Tako Dušan Lalević o njoj piše sledeće:
"Dahau ima i crkvu. Pošto je arhitekti logora nisu predvideli, kažu da je papa po svojim skrivenim kanalima učinio sve što treba i pola barake br. 26 postade crkva. Pošto je ovde sve specifično logorsko, i ta kapela je specifično dahaovska. Ako se slučajno neko drugi sem duhovnih lica uputi ka vratima 'molitve i utehe' pred njega se ispreči pop-vratar sa onim čuvenim 'ab'."
Mnogo opširnije i sa razumljivim emocijama o toj "crkvi" su pisali sami sveštenici-logoraši. Već citirani Ž. Bezić piše:
"Ova logoraška draga kapelica središte je našega života. U nju se dnevno sabiru ne samo naša tela, već i naša srca, sve naše nade i molitve".
"Tada mi otac Kriškovski ispriča povest naše kapelice.
Njezin nameštaj je, po naređenju Himlerovu, donesen iz logora Sachsenhausen koncem 1940. U to vreme su Nemci već bili počeli gomilati svećenike svih vera u 'Dahau'. Dopustili su da se isprazni jedna soba na bl. 26 i da se u njoj smesti logorska kapela. Kardinal Fulhaber, nadbiskup Minhena, učinio je sve što je mogao da se nabavi misni pribor. Svetohranilište su izradili sami logoraši, a Gospin kip su nam darovali salvatorijanci iz Frajdentala (biskupija Braniz)".

BOGOSLUŽENjE
"...U OVOJ kapelici je prvi misio pri koncu siječnja 1941. poljski svećenik Pavel Prabucki. Pače, on je spočetka jedini dobio dozvolu od komande logora da smije u njoj misiti. Ostali svećenici su smeli samo prisustvovati bogoslužuju. Stoga smo Prabuckoga zvali lagerkapelan ili oberfarer."
(NASTAVLjA SE)


Izvor: Novosti

Sveštenici u žicama 

Piše: dr Predrag ILIĆ

O RAZLOZIMA hapšenja i interniranja sveštenika u nacističkoj Nemačkoj, na teritorijama zemalja koje je ona anektirala i okupirala, uglavnom postoje dva stava, odnosno - dva objašnjenja. Po jednom, zastupljenom, pre svega, među samim sveštenicima - logorašima, nacisti su sa posebnim žarom ili posebnom mržnjom progonili sveštenike kao profesiju, posebno sveštenike Rimokatoličke crkve. Prema drugom, nacisti nisu pravili nikakvu diskriminaciju ljudi prema profesijama, niti prema njihovoj pripadnosti pojedinim religijama i verskim zajednicama, izuzev prema otvoreno pronacističkoj Nemačkoj državnoj hrišćanskoj crkvi. Nama je ovo drugo objašnjenje mnogo ispravnije od prvog.
Kada su u pitanju sveštenici nemačke nacionalnosti, bilo da su pripadali Rimokatoličkoj crkvi ili nekoj od protestantskih, nacisti su ih hapsili i slali u logore pre svega zbog njihovog ličnog neprijateljskog stava prema Hitleru i nacizmu. Svako ko se usudio da progovori ili uradi nešto protiv njih bio je nemilosrdno proganjan. Sveštenici iz okupiranih zemalja hapšeni su i internirani uglavnom zbog svog patriotskog držanja, odnosno zbog pomaganja nacionalno-oslobodilačkim pokretima. Ili, jednostavno, zbog nepoštovanja utvrđenih okupacionih režima. Za njih nije bilo bitno gde je to i kako učinjeno; za crkvenom propovedaonicom, na opelima i sahranama ili na ulici, u kući, šumi i sl.
Iako su ih u Dahauu grupisali i uglavnom izolovali od ostalih logoraša, nacisti su se, u globalu gledano, odnosili prema njima kao i prema drugim logorašima. Bilo je, doduše, perioda kada su sveštenici bili posebno proganjani i mučeni, ali je bilo i perioda (posebno pri kraju Drugog svetskog rata) kada su uživali izvesne privilegije. Nacisti su, takođe, u pojedinim periodima pravili razlike među sveštenicima - logorašima prema njihovoj nacionalnoj pripadnosti, u smislu pooštravanja režima prema nekim nacijama, pre svega prema poljskoj.
O podjednakom tretmanu sveštenika i ostalih logoraša u Dahauu govore i podaci o broju sveštenika koji su našli smrt u tom logoru. Iako se ti podaci razlikuju od autora do autora, uopšte nije sporno da je za procentualno veliki broj sveštenika dovođenje u Dahau bilo kobno. Logoraš Branko Đorđević tvrdi u jednom svom tekstu da je čak 1.600 sveštenika umrlo na različite načine u tom logoru. U slovenačkom zborniku "Dahau" se navodi vrlo precizna cifra - 1.034 umorena sveštenika (od čega čak 84 odsto otpada na sveštenike poljske nacionalnosti). Živan Bezić pominje samo podatak da je do njegovog dolaska u Dahau (početkom decembra 1944) u tom logoru već umrlo 868 poljskih sveštenika. U svakom slučaju, broj preminulih sveštenika u Dahauu prelazi cifru od hiljadu, što je više od trećine svih sveštenika koji su u tom logoru bili zatočeni. Među umrlima su bila i trojica sveštenika iz Jugoslavije.

JUGOSLOVENIMEĐU zatvorenicima logora Dahau bilo je i nekoliko hiljada Jugoslovena. Jugoslovenska i srpska istoriografija nisu, nažalost, uspele da utrde ni približno precizan broj Jugoslovena i Srba koji su bili zarobljeni u ovom logoru. Jedino što se, kako izgleda, zna precizno, jeste cifra od 3.080 Jugoslovena logoraša koji su dočekali oslobođenje Dahaua (među kojima je bilo 516 Srba ili bar žitelja srpsko-crnogorskih delova nekadašnje Kraljevine Jugoslavije). Mnoge druge važne činjenice o njima nisu utvrđene i sve su manje šanse da ikad budu utvrđene, s obzirom na protok vremena i sve manji broj preživelih logoraša, s jedne strane i na nedostatak bilo kakvih ozbiljnih inicijativa i organizovanih poduhvata u tom smislu, s druge.(NASTAVLjA SE)



Izvor: Novosti

Kuluk kao "sloboda"

Piše: dr Predrag Ilić

KAD su u pitanju sveštenici srpske nacionalnosti koji su bili zatočenici "Dahaua", interesantno je napomenuti da su tamo dospela najpre dva Lužička Srbina iz okoline Budišina (Srpske Lužice, Nemačka). Prvi je bio dr Beno Šolta, katolički sveštenik, rođen 16. oktobra 1891. godine. Šnabel ga vodi kao Jugoslovena. U "Dahau" je doveden 15. januara 1941. godine i nosio je broj 24.377. Dočekao je oslobođenje logora. Pominjući ga, Bezić je zabeležio da mu se Beno žalio kako je pod nacistima morao da se potpisuje kao Šolce, što mu je veoma teško padalo.Posle Šolte u "Dahau" je doveden, 4. aprla 1941. godine, i Jan Cejž, takođe katolički sveštenik, rođen 19. decembra 1883. godine, u Votrovcu (Srpske Lužice), biskupija Majsen. On je bio uhapšen još 12. decembra 1940. godine i do dovođenja u "Dahau", bio je u zatvoru u Drezdenu. I on je dočekao oslobođenje "Dahaua". Među zatočenicima "Dahaua" našao se kasnije još jedan Lužički Srbin. Bio je to Alojz Andricki, takođe katolički sveštenik, iz majsenske biskupije, rođen 2. jula 1914. godine. Šnabel ga je evidentirao kao Nemca, zabeleživši da je uhapšen 21. januara 1941. godine, i da je u "Dahau" doveden 3. februara 1943. godine. U tom logoru je nosio broj 27.829. Ovaj Lužički Srbin nije, nažalost, dočekao oslobođenje "Dahaua" i kraj Drugog svetskog rata. Umro je 3. marta 1943, kako izgleda, od tifusa.Prvi tekst na srpskohvatskom jeziku o sveštenicima - logorašima "Dahaua", sa posebnim osvrtom na sveštenike srpske nacionalnosti, tj. sveštenike Srpske pravoslavne crkve, objavio je Branko Đorđević, bivši činovnik Patrijaršije Srpske pravoslavne crkve, koji je i sam bio logoraš "Dahaua" (i "Mauthauzena"). Njega su nacisti svrstavali u sveštenike, iako to on, istini za volju, nije bio. Evo šta on, između ostalog, piše još rane 1945. godine:"U dnevnim listovima čitali smo, i svakako ćemo još čitati, kakve su patnje i muke preživeli internirci raznih nacija u zloglasnom koncentracionom logoru 'Dahau'... Iako su i sveštenici raznih veroispovesti i nacija, koji su u lageru bili kao politički krivci, prepatili i mučili se kao i svi ostali internirci, ipak ću o njima specijalno napisati nekoliko reči i izneti kratku statistiku, iz koje će se videti, koliko je sveštenika prošlo kroz logor 'Dahau' i koliko ih je preživelo i sačekalo oslobođenje. Neobično hrabri i odvažni američki vojnici oslobodili su nas na Cveti 29. aprila 1945. god., u 5 časova posle podne."PRE početka ovog velikog i strašnog rata u koncentracionom logoru "Dahau" nalazili su se samo sveštenici iz Nemačkog Rajha, koji se nisu slagali sa postojećim režimom u Nemačkoj, dok su početkom rata tamo počeli dovoditi... i sveštenike drugih nacija. Pvo su došli Poljaci, koji su u najvećem broju i postradali, a za njima i druge nacije. U prvo vreme, do 1943. godine, sveštenici su živeli pod vrlo teškim uslovima, jer su, pored raznih teških poslova u samom logoru, slati sa raznim transportima i van logora, na najteže radove, pa su tako mnogi i izgubili živote, dok su se neki vraćali kao invalidi, najčešće bez ruke ili bez noge; a biti invalid u "Dahauu" nije bilo nimalo zavidno.Godine 1943. svakako nečijom intervencijom, stanje se u nekoliko popravilo. Došla je naredba da se sveštenici svih nacija i veroispovesti grupišu u logoru 'Dahau', u posebne blokove (barake) i da se ubuduće ne šalju sa raznim transportima, već da se upotrebe isključivo za poslove u logoru. Od tada oni su radili na logorskom poljskom imanju (Plantaža), u baštama, u logorskim fabrikama, raznim radionicama, magacinima, kuhinjama, bolnici. Svi su morali raditi bez obzira na to da li je neko episkop, ili je tek dobio prvi čin u svojoj crkvi. Bilo je sveštenika i od 80 godina starosti, pa su i oni morali da rade, naravno lakše pslove u samom boku (domaći rad).

PRAVOSLAVCI

REŽIM koji je važio za sve internirce važio je i za sveštenike (logorska disciplina, rad, stan, hrana, odelo i dr.). Izuzetak je učinjen prema Njegovoj svetosti patrijarhu srpskom Gavrilu, Njegovom preosveštenstvu episkopu Nikolaju i jednom francuskom arcibiskupu... Svi ostali sveštenici, i viši i niži, bili su grupisani u dva bloka... Oba bloka imali su sedam soba za stanovanje sveštenika. Jedna soba iz 26. bloka služila je kao kapela, u kojoj su po redu služili sveštenici svih veroispovesti, naravno u vremenu kada se nije radilo, pošto je kapela u radnim danima bila radionica, u kojoj su iznemogli i stariji sveštenici šili dugmeta i otvarali rupice na šatorskim krilima. U kapeli su pravoslavni služili vrlo retko, jer starešinama nisu bili po volji, pošto su po njihovom shvatanju svi pravoslavci partizani. Odnos među sveštenicima raznih veroispovesti bio je dosta snošljiv i drugarski.



Izvor: Novosti

Patrijarh u žici

KROZ koncentracioni logor "Dahau" prošlo je oko 3.000 sveštenika, raznih nacija i veroispovesti; oslobođenje su dočekala svega 1.354. Oko 1.600 sveštenika kroz logorski krematorijum pretvorili su se u pepeo, s kojim su "kulturni" Nemci posipali logorske njive i bašte da bi usevi bolje uspevali. Poslednjih dana pred oslobođenje kroz ovaj krematorijum prošao je, pored mnogih, i naš dobri drug prota Milan Petković, bivši paroh u Drinjači (Bosna) i biviši narodni poslanik...
Imena preživelih Srba su:
1. Njegova svetost patrijarh srpski Gavrilo; 2. Njegovo preosveštensvo episkop žički Nikolaj; 3. Branko Đorđević, viši činovnik Patrijaršije, 4. sveštenik Petar Žiravac, veroučitelj (Žička eparhija), 5. sveštenik Đorđe Jovanović, paroh (Zvorničko-tuzlanska eparhija), 6. sveštenik Stojan Stojanović, paroh (Banatska eparhija), 7. sveštenik Veljko Babić, paroh (Banjalučka eparhija), 8. sveštenik Strahinja Svitlić, paroh (Zvorničko-tuzlanska eparhija), 9. sveštenik Milutin Stojanović, paroh (Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka), 10. Miodrag Stanojlović, paroh (Šabačka eparhija), 11. sveštenik Milan Kiždobranski, paroh (Bačka eparhija), 12. jeromonah Stefan Maletić, starešina manastira (Šabačka eparhija) 13. jerođakon Stefan Stakić (Bačka eparhija).
Iako je ovo bila jedna sasvim mala grupa sveštenika Srpske crkve, ona je, ipak, na neki način bila skoro verna slika ondašnje Srpske crkve. U njoj su bili zastupljeni i mladi i stari sveštenici, od tek diplomiranog bogoslova i đakona i jeromonaha, do samog vrhovnog poglavara Crkve. U njoj je bilo i oženjenih i porodičnih ljudi i onih koji su se zavetovali na celibat. Neki od njih su bili aktivni članovi pojedinih političkih partija u Kraljevini Jugoslaviji, pa čak i narodni poslanici, dok su drugi bili politički neangažovani. U toku okupacije, jedan deo se vezao za Narodnooslobodilački pokret, tj. partizane, drugi deo za četnički pokret Draže Mihailovića, dok se za treće ne može ustanoviti za koga su bili. I po poreklu i po mestima službovanja bilo ih iz skoro svih delova Jugoslavije u kojima su živeli Srbi, odnosno pripadnici Srpske crkve - od Beograda i Novog Sada, preko Banjaluke, Tuzle, itd. do Morače u Crnoj Gori i čak Sjedinjenih Američkih Država.
Babić (Petra) Veljko je bio jedan od sveštenika Srpske pravoslavne crkve koji su pre dolaska u "Dahau" bili zatočenici "Mathauzena".
Rođen je 8. novembra 1810. godine u blizini Banjaluke. Što se tačnog mesta njegovog rođenja tiče, u dostupnoj dokumentaciji i literaturi se pominju sledeća četiri: Kopljernica i Kobljanica kod Ključa, sam Ključ i Štrpci, kod Prnjavora.
Šestoaprilski rat i stvaranje tzv. Nezavisne Države Hrvatske zatekli su ga na mestu paroha u Štrpcima, kod Prnjavora (Banjalučka eparhija). Krajem 1941. godine postavljen je za privremenog paroha donjobelorečkog, u Timočkoj eparhiji, što znači da je prebegao ili je bio proteran u ondašnju Nedićevu Srbiju.
Svi dostupni izvori se slažu u tome da je Babić uhapšen 20. avgusta 1943. godine.
Đorđević (Milorada) Branislav je rođen 2. decembra 1892. u Obrenovcu. Iako se do podataka o njegovom obrazovanju nije moglo doći, vrlo je verovatno da je ono bilo bogoslovsko. U kalendaru "Crkva" za 1939. godinu piše da je on tada bio jedan od petorice sekretara Patijaršijske upravne kancelarije, a u kalendaru za 1941. godinu se percizira da je bio jedan od trojice sekretara Opšteg odeljenja te kancelarije. Jedan od dobrih poznavalaca prilika u Srpskoj crkvi pre Drugog svetskog rata, novinar i političar Milan Jovanović Stoimirović pominje ga, na jednom mestu, kao nekadašnjeg sekretara patrijarha Srpske crkve, Varnave (Rosića) koji se potpisivao kao "šef kabineta Nj. s. patrijarha srpskog".
Šestoaprilski rat zatekao je Đorđevića na dužnosti u Patrijaršiji. Uhapšen je 2. avgusta 1943. godine, pod optužbom da je "neprijatelj Nemačke".
VOJVODA GLEDIĆKIŽIRAVAC (Pauna) Petar je rođen 26. juna 1907. godine u Dovarju, kod Užica, kao sedmo dete Pauna i Stane Žiravac. Bogosloviju je pohađao u Sremskim Karlovcima i Sarajevu. Po njenom završetku i rukopoloženju, započeo je svešteničku službu u selu Zabojnici, kod Gruže (Žička eparhija). Godine 1935. položio je veroučiteljski ispit i postavljen za veroučitelja u Užicu.
Šestoaprilski rat zatekao ga je u Užicu, a kapitulacija Kraljevine Jugoslavije u Kraljevu, kao vojnog sveštenika. Sa porodicom (ženom i četvoro dece) sklonio se kod tasta, u selu Godačici, kod Kraljeva, izbegavši deportaciju u nemačke zarobljeničke logore. Uskoro potom, stavlja se na čelo Gledićkog četničkog odreda i postaje vojvoda gledićki. I njegov odred je, zajedno sa ostalim četničkim, ali i partizanskim, odredima iz okoline Kraljeva učestvovao u poznatoj opsadi Kraljeva i borbama sa Nemcima i Nedićevim snagama, oktobra 1941. (posle kojih su usledila masovna streljanja građana Kraljeva).
Okolnosti pod kojima je uhapšen nisu sasvim jasne. U leto 1942. godine Nedićeva vlada ga je postavila za predsednika kraljevačke opštine, a 26. oktobra iste godine je uhapšen i prebačen u koncentracioni logor "Sajmište", kod Beograda.
(NASTAVLjA SE)

Pogrom rodoljuba 

Piše: dr Predrag Ilić

ĐORĐE Jovanović je bio sveštenik Zvorničko-tuzlanske eparhije Srpske pravoslavne crkve. Rođen je 23. septembra 1909. godine, u selu Priboju, ispod Majevice (Bosna), u svešteničkoj porodici.
Završio je tzv. nižu gimnaziju, a potom i Bogosloviju u Sarajevu. Posle ženidbe i rukopoloženja, službovao je kao sveštenik u Skuguriću, kod Gračaca i u rodnom Priboju.
Šestoaprilski rat ga je zatekao na susednoj parohiji, u Rastošnici. Posle stvaranja tzv. Nezavisne Države Hrvatske, oteran je u logor "Caprag", kod Siska, a zatim proteran u Srbiju. Jula 1941. godine postavljen je za privremenog paroha novoosnovane druge runjanske parohije u Arhijerejskom namesništvu lozničkom (u okviru Šabačko-valjevske eparhije). U "Glasniku Srpske pravoslavne crkve", iz janura 1943, piše da je oktobra 1942. godine postavljen za pomoćnika starešine crkve prve i druge belocrkvanske parohije u Arhijerejskom namesništvu rađevskom (u okviru iste eparhije), iako je prema S. Milunoviću i evidencijama Jugoslovenskog crvenog krsta bio uhapšen još 25. avgusta 1942. godine.
Kao što je već ranije rečeno, S. Milunović je u svom članku zapisao da je Jovanović uhapšen "zbog prekoračenja granice", u Banji Koviljači.
Sveštenik sa čijim su prezimenom imali problema ne samo nacisti i strani autori knjiga o "Dahauu" već i neki domaći, bio je jedan od najmlađih sveštenika Srpske crkve u tom logoru.
Kiždobranski je rođen 22. novembra 1914. godine u Srbobranu. Posle diplomiranja na teologiji, avgusta 1938. godine, rukopoložen je za đakona i prezvitera i postavljen za privremenog paroha u Starom Vrbasu. Uhapsila ga je, 14. jula 1944. godine, mađarska okupaciona policija, u Rumenki, kod Novog Sada, u kojoj je bio paroh. Zbog pripadnosti Narodnooslobodilačkom pokretu, bio je u zatvorima u Bačkoj Topoli, Novom Sadu i Komarnom. U "Dahau" je prebačen 11. novembra 1944. godine, dobivši broj 125.291. Zajedno sa ostalim logorašima dočekao je njegovo oslobođenje 29. aprila 1945.
IGUMAN Stefan rođen je 29. septembra 1917. godine, u selu Dolovu, kod Pančeva. Otac Lazar bio je seoski kovač i poliglota (kažu da je govorio sedam jezika), a majka Živka, domaćica. Pored Stefana, imali su još šestoro dece.
Stefan je završio šest razreda osnovne škole u svom rodnom mestu, a zatim i tri razreda gimnazije u Pančevu. Pošto roditelji nisu mogli dalje da ga školuju, Stefan je odlučio da ode u monahe. Najpre je završio tri razreda Monaške škole u manastiru Visoki Dečani. Zamonašen je 1937. godine u manastiru Radovašnici, ispod Cera. Iste godine premešten je u bratstvo manastira Bogovađe, kod Valjeva. U čin jerođakona unapređen je 25. oktobra 1937, a u čin jeromonaha 3. aprila 1938. godine. Septembra 1939. godine premešten je za sabrata manastira Petkovice, nedaleko do Šapca. Oktobra iste godine postavljen je za privremenog upravitelja manastira Kaone, u istoimenom selu u blizini Šapca.
Na tom mestu ga je zatekao šestoaprilski rat. Tu je i uhapšen, 16. maja 1942. godine, "zbog naklonosti i pomoći partizanima".
Milan Petković je prvi sveštenik Srpske pravoslavne crkve koji je doveden u "Dahau" i jedini od trinaestoro sveštenika te crkve koji nije preživeo taj zloglasni logor.
Petković je završio šest razreda gimnazije u Tuzli, a zatim Bogosloviju u Reljevu, kod Sarajeva. Posle toga se posvetio svešteničkom pozivu, ali i radu na očuvanju nacionalnih prava i interesa Srba u Bosni i Hercegovini pod austrougarskom vlašću. Zbog takvog političkog delovanja, austrougarske vlasti su mu sudile na poznatom Banjalučkom veleizdajničkom procesu, 1915/1916.
Svi izvori domaćeg porekla saglasni su u konstataciji da je Petković bio ne samo pristalica četničkog pokreta Draže Mihailovića, nego i njegov istaknuti funkcioner u istočnoj Bosni 1941/1942. godine. Tako se u "Srpskoj reči" konstatuje da je bio predsednik četničke Privremene uprave istočne Bosne u toku 1941. godine.
I Strahinja Svitlić je bio sveštenik Zvorničko-tuzlanske eparhije, koji je bio logoraš i "Mathauzena" i "Dahua".
Stakić (Gliše) Stevan je bio najmlađi duhovnik Srpske crkve koji je u toku Drugog svetskog rata doveden u "Dahau".
Za vreme boravka u manastiru Gornji Kovilj povezao se sa ilegalcima Komunističke partije Jugoslavije u Novom Sadu i sakrivao u manastiru mlade novosadske Jevreje koji su se pripremali za prebacivanje u fruškogorske partizanske jedinice. Prenosio je i sakrivao i oružje (bombe i revolvere) i municiju za buduće partizane. Početkom aprila 1944. godine mađarska policija je presekla tu vezu, a 14. aprila i uhapsila jerođakona Stevana Stakića.


POZIV ČITAOCIMA
AUTOR moli sve čitaoce ovog feljtona koji su bliže poznavali ličnosti o kojima piše da mu dostave svoja saznanja o njima i eventualne fotografije i dokumenta - preko Redakcije "Večernjih novosti". Posebno će biti zahvalan za podatke o okolnostima njihovog hapšenja i odvođenja u "Dahau", odnosno o sudbini u tom logoru.
(KRAJ)

Popovi na udaru 

Piše: dr Predrag Ilić

MIODRAG Stanojlović je bio sveštenik Šabačko-valjevske eparhije koji je prošao kroz logore u Šapcu, na Banjici, "Muthauzen" i "Dahau".Rođen je 21. septembra 1908. godine u Družetiću, kod Valjeva, kao četvrto dete seljaka Milana i njegove žene Zagorke.Od 12. do 16. godine pohađao je osnovnu školu u mestu Gola Glava, a zatim i četiri razreda "gimnazije" u Valjevu. Posle toga se odlučio za sveštenički poziv i upisao Bogosloviju u Sremskim Karlovcima. Posle njenog završetka, služio je 1932. godine šest meseci vojsku u sanitetskoj četi u Valjevu. Iste godine rukopoložen je za sveštenika i svešteničku karijeru započeo kao paroh u rodnom mestu. Služio je zatim u Ubu i u Ševaricama, kod Šapca, da bi 1937. godine bio premešten u Štitar, takođe kod Šapca, u kojem se skrasio sa ženom i sinom Pavlom, na imanju svog tasta.Iako je bio član Demokratske stranke, nije se aktivno bavio politikom.Šestoaprilski rat i okupacija Jugoslavije zatekli su ga na mestu paroha u Štitaru. U jesen 1941. godine, kada je kroz Mačvu prolazila nemačka kaznena ekspedicija, bio je uhapšen i držan u šabačkom logoru "Senjak" šest nedelja. Posle toga je oslobođen i nastavio je da vrši svoju svešteničku dužnost u Štitaru sve do marta 1944. godine. Krajem 1943. i početkom 1944. godine, Gestapo je sa nekoliko strana dobio prijave koje su optuživale Stanojlovića za prokomunističku aktivnost. Ponovo je uhapšen 20. marta 1944. godine i zatvoren u drugom šabačkom logoru, na obalama Save. Nedelju dana posle toga prebačen je u Beograd, na "Banjicu", u kojoj je držan do početka septembra iste godine. Desetog septembra 1944. prebačen je u "Mathauzen", gde je dobio broj 100.391.U "Dahau" je doveden 1. decembra 1944. godine sa velikom grupom jugoslovenskih i drugih sveštenika iz "Mathauzena". U tom je logoru nosio logoraški broj 134.396.MILUTIN Stojanović, među prijateljima poznat po nadimku Bilja, sveštenik Beogradsko-karlovačke arhiepiskopije, imao je tu nesreću da bude logoraš i "Mathauzena" i "Dahaua".Rođen je 11. jula 1907. godine, u selu Baćevcu, kod Barajeva, odnosno kod Beograda, kao jedno od sedmoro dece Mihaila i Jane Stojanović. Otac mu je poginuo za vreme Prvog svetskog rata, 1915. godine. Kao ratno siroče, Milutin je pohađao i uspešno završio osnovnu školu koju je odmah posle završetka tog rata organizovala Engleska misija, na Avali, kod Beograda. Posle završetka gimnazije, upisao je Bogosloviju u Sremskim Karlovcima, koju je završio 1929. godine, sa odličnim uspehom. Potom je završio vojni rok, oženio se i primio sveštenički čin, 1930. godine. Prvih pet godina svešteničke službe proveo je u Vraniću, kod Beograda, a zatim je prešao u Barič, takođe u blizini glavnog grada Kraljevine Jugoslavije.Stojanović je kao mladić bio predsednik Demokratske stranke u svom mestu, a zatim član Demokratske stranke i kandidat za poslanika 1939. godine na listi te stranke. Aktivno je učestvovao u velikim demonstracijama u Beogradu, 27. marta 1941. godine, na koje je doveo više od 100 svojih parohijana i na kojima je bio jedan od govornika protiv Trojnog pakta, na Terazijama. Nemački agenti u Beogradu snimili su ga tom prilikom, pa mu je, kasnije, u banjičkom logoru pokazana ta fotografija.Šestoaprilski rat ga je zatekao na mestu paroha u Bariču. U jesen 1941. godine, za vreme zajedničkog delovanja partizana i četnika u Obrenovcu, Stojanović je organizovao priručnu bolnicu za njihovo zbrinjavanje, u Mislođinu. Nemci za to nisu saznali, ali su ga, ipak, kao uglednu ličnost, uhapsili u jesen 1941. godine, iz preventivnih razloga. Posle izvesnog vremena je pušten iz zatvora, pa je nastavio da vrši svoju svešteničku dužnost. Ledinek je zabeležio da je Stojanović ponovo uhapšen 6. novembra 1942. godine, Milunović pominje 6. decembar iste godine, a sin M. Stojanovića, dr Radoslav Stojanović (sada penzionisani profesor Pravnog fakulteta u Beogradu) tvrdi da se to desilo na Badnji dan sledeće godine, 6. januara 1943. Posle višemesečnog boravka u logoru na Banjici, deportovan je u "Mathauzen", 5. maja 1943, u kojem je nosio broj 29.102. Iz "Mathauzena" je deportovan u "Dahau" 1. decembra 1944. godine, zajedno sa Babićem, Žiravcem, Bezićem i drugim sveštenicima. U njemu je dobio broj 134.398. Bezić ga se seća kao "krupnog i dobrog čoveka, paroha iz Bariča..."
BELEŠKE OSTRADANjU
POSLE oslobođenja logora i završetka Drugog svetskog rata, Stanojlović se vratio u Štitar i služio kao paroh u njemu sve do svog penzionisanja. Dobio je čin protojereja i bio postavljen za arhijerejskog namesnika mačvanskog. I kao čovek i kao sveštenik uživao je veliki ugled u čitavoj Mačvi i Šabačko-valjevskoj eparhiji. Umro je marta 1984.Jedini je sveštenik Srpske pravoslavne crkve koji je ostavio beleške o svom boravku i stradanju u nacističkim logorima, među kojima i o "Dahauu". (Prava je šteta što one nisu dovršene i sređene i, naravno, objavljene).

Strasno

Unapred krivi

Piše: dr Predrag ILIĆ

ŠESTOAPRILSKI rat je Milutina Stojanovića Bilju zatekao na mestu paroha u Bariču. U jesen 1941. godine, za vreme zajedničkog delovanja partizana i četnika u Obrenovcu, Stojanović je organizovao priručnu bolnicu za njihovo zbrinjavanje u Mislođinu. Nemci za to nisu saznali, ali su ga, ipak, kao uglednu ličnost, uhapsili, u jesen 1941. godine, iz preventivnih razloga. Posle izvesnog vremena je pušten iz zatvora, pa je nastavio da vrši svoju svešteničku dužnost. Ledinek je zabeležio da je Stojanović ponovo uhapšen 6. novembra 1942. godine. Milunović pominje 6. decembar iste godine, a dr Radoslav Stojanović (sin M. Stojanovića, sada penzionisani profesor Pravnog fakutleta u Beogradu) tvrdi da se to desilo na Badnji dan, sledeće godine, 6. januara 1943. Posle višemesečnog boravka u logoru na Banjici, deportovan je u "Mauthauzen", 5. maja 1943, u kojem je nosio broj 29.102. Iz "Mauthauzena" je deportovan u "Dahau" 1. decembra 1944. godine, zajedno s Babićem, Žiravcem, Bezićem i drugim sveštenicima. U njemu je dobio broj 134.398. Bezić ga se seća kao "krupnog i dobrog čoveka, paroha iz Bariča..."

Prema priči njegovog sina, Stojanović se u "Dahauu" najviše družio sa ruskim zatočenicima tog logora, kojima je bio interesantan zbog svog svešteničkog poziva. Zahvaljujući njima, odnosno njihovoj snalažljivosti i hrabrosti da kriju dobro čuvane namirnice, Stojanović je preživeo sve strahote ovog logora. Kad je bio po drugi put uhapšen, imao je 103 kilograma, a oslobođenje "Dahau" je dočekao sa svega 44 kilograma. Zbog prevelike iscrpljenosti, mesec dana se oporavljao u američkoj vojoj bolnici. Radosnu vest da je živ, porodici Stojanović je prvi doneo kolega i sapatnik iz "Dahaua", već pominjani Stefan Maletić, koji se pre njega vratio u Beograd.
Iako je bio član Saveta boraca i Saveza ratnih vojnih invalida, Stojanović je i posle Drugog svetskog rata bio hapšen, u socijalističkoj Jugoslaviji, zbog navodne neprijateljske delatnosti. Osuđen na godinu dana zatvora, odrobijao je osam meseci, najpre u zatvoru u Obrenovcu (u kojem su ga držali i Nemci, 1941. godine), a zatim u "Zabeli" kod Požarevca. Nekoliko godina posle toga, živeo je u Beogradu, bez mogućnosti da dobije neku parohiju. Kasnije je služio u Sabornoj crkvi u Beogradu, zatim u crkvi Svete trojice i u Pokrovskoj, čiji je bio i starešina. Umro je 14. decebra 1980. godine u 74. godini, kao jedan od najcenjenijih sveštenika Beogradsko-karlovačke arhiepiskopije.

Milunović je zabeležio da je Stojan Stojanović rođen 20. aprila 1911. godine u SAD, da su njegovi iz Baćevca, a da je službovao u Beogradu. Šnabel je registrovao isti datum rođenja, a u njegovom internirskom kartonu stoji podatak da se rodio u mestu Bulba, u SAD. U Baćevcu kažu da za sveštenika sa tim imenom i prezimenom nisu čuli, pa se veruje da ga je Milunović "pomešao" sa protom Milutinom Stojanovićem. Prema neproverenom izvoru, sveštenik Stojan Stojanović je 1939. godine bio privremeni paroh u Vojvodi Stepi, u Banatskoj eparhiji.

Što se tiče njegovog hapšenja, Milunović navodi da se to desilo 15. avgusta 1944. godine u "Stepi u Banatu", zato što je bio "aktivista". Isti datum navode i Šnabel i Ledinek. Svi ovi autori se slažu i u pogledu ostalih podataka o njegovom logoravanju. Prvog septembra 1944, bio je deportovan u "Mauthauzen", petnaest dana kasnije u "Guzen", a 1. decembra iste godine u "Dahau". U tom logoru je dočekao oslobođenje i kraj Drugog svetskog rata.

Izvor: Novosti