Bitka kod rta Matapan je bila pomorska bitka Drugog svetskog rata koja se vodila kraj obale grčkog Peloponeza između 27. i 29. marta 1941. Kombinovane snage brodova britanske i australske mornarice pod komandom britanskog admirala Endriju Kaningema presrele su i teško oštetile snage italijanske mornarice (it. Regia Marina), pod komandom admirala Anđela Jakina.

Pozadina
 
Analizirajući prilike koje su dovele do pomorskog okršaja kod rta Gaudo, te posledične bitke kod rta Matapan, može se reći da je italijanska kraljevska ratna mornarica još početkom 1941. godine živela u zabludi da se može ravnopravno nositi s britanskim snagama. Činjenica je da se radilo o Mediteranu kao "italijanskom dvorištu", kao što je bila i činjenica zastarjelost britanskih kapitalnih brodova, ali su Britanci kvalitetom izvršenja ratnih zadataka, kao i agresivnošću i inicijativnošću značajno nadilazili svoje italijanske suparnike. Već su se dogodile bitke kod rta Teulada i Sirte, kao i britanski vazdušno-torpedni napad na Taranto, koji je na brutalan način pokazao Italijanima tko ima glavnu reč na Mediteranu. Italijanska ratna mornarica, bez obzira na svoju brojčanu nadmoć, bila je svedena na koncept flote bez ikakve inicijative. Nemački saveznici su pritiskali Italijane da budu agresivniji, pogotovo u cilju uništenja britanskih konvoja na Mediteranu, te stavljanja pod kontrolu britanskih pomorskih snaga, koje su bile sve veći problem pomorskom transportu snaga Osovine.

Plan

Pod pritiskom svojih saveznika Nemaca italijanska mornarica zamislila je pomorsku akciju uz upotrebu velikog dela svojih površinskih snaga, s ciljem da se nanese udar po britanskom pomorskom transportu prema Kritu i u Egejskom moru, da se mornarici pruži mogućnost izazivanja u sukob britanskih snaga i udovolji nemačkim saveznicima. Sama činjenica da su ciljevi operacije bili toliko široko definirani govori prije o političkim, nego o vojno-strateškim razlozima za takvu akciju.

Polovinom marta 1941. zapovednik italijanske ratne mornarice admiral Arturo Rikardi odobrio je plan italijanskih operacija u vodama otoka Krita.

Snage

Za provođenje operacije određeni su sledeći italijanski ratni brodovi: bojni brod Vitorijo Veneto, zapovjedni brod admirala Jakina s borbenom skupinom za blisko obezbeđivanje sastavljenom od 4 razarača iz Napulja, italijanska 1. divizija krstarica (Zara, Pola i Fiume) s borbenom skupinom od 4 razarača pod zapovedništvom admirala Katanea iz Taranta, italijanska 3. divizija krstarica (Trento, Trieste i Bolcano) s borbenom skupinom od 3 razarača pod zapovedništvom admirala Luiđi Sansonetija iz Mesine, te italijanska 8. divizija lakih krstarica (Duka delji Abruci i Đuzepe Garibaldi) s borbenom skupinom od dva razarača pod zapovedništvom admirala Lenjanija iz Brindizija.
 
Svi italijanski plovni sastavi trebali su se spojiti na poziciji 60 milja jugoistočno od Kalabrije. Plovni sastav 1. divizije odatle je trebao samostalno da dejstvuje, a ostali plovni sastavi pod izravnim zapovedanjem admirala Jakina. Zbog izviđaja i osiguranja u tom području, negdje je bilo i 5 italijanskih podmornica koje su vrebale iz dubina. Razrađeno je i dejstvovanje između italijanskog vazduhoplovstva i nemačkog 10. vazdušnog korpusa koji je bazirao na Siciliji. Zadaća avijacije bila je stalno štititi plovne sastave iz vazduha.

Italijansko zapovedništvo ratne mornarice predviđalo je da će se u borbe na moru upustiti sledeći britanski plovni sastavi: bojni brodovi Vorspajt, Barham, Valiant, nosač aviona Formidabl i borbena skupina od 9 razarača pod zapovedništvom britanskog admirala Kaningema. Međutim, nakon Nemačkog napada na Grčku, Britanci su u to područje izdvojili plovnu udarnu skupinu od 4 lake krstarice (Orion, Ajaks, Pert i Glosester) i 4 razarača pod zapovjedništvom britanskog admirala Whippella. Iako to planom nije bilo predviđeno, italijanski admiral Jakino zbog slabog učestvovanja avijacije, zapoveda 1. diviziji da mu se odmah priključi i plovi u njegovom sastavu. Dok su plovni sastavi plovili jedan drugom u susret u zrak su podignuti izvidnički hidroavioni i to dva s italijanske strane i čak 5 s britanske strane.

Bitka

Uvod u bitku

Dana 27. marta 1941. godine sastale su se italijanske snage namenjene operaciji "Gaudo": pod zapovedništvom admirala Jakina na najmodernijem bojnom brodu Vitorijo Veneto. Tu su još bila 2 odreda teških krstarica s topovima od 203 mm (ukupno 6 teških krstarica), 2 lake krstarice s topovima od 152 mm, te 13 razarača s topovima od 120 mm. Bitna pretpostavka za uspeh operacije bila je saradnja sa vazdušnim snagama, kao i što je kasnije moguće otkrivanje isplovljenja italijanskih snaga od strane Britanaca. Osim toga, pretpostavilo se da su britanske snage desetkovane nemačkim torpednim napadom otprije desetak dana, kada su navodno dva bojna broda bila teško oštećena i izbačena iz stroja. Sve ove pretpostavke nisu se ostvarile, što je samo po sebi trebao biti loš znak, odnosno trebao je dovesti do značajne prilagodbe italijanskog plana: Luftvafe nije osigurao efikasnu vazdušnu podršku, pa su britanski izviđački avioni mogli bez problema da utvrde sastav italijanske eskadre, čak i kada zbog izmaglice nisu bili u mogućnosti odrediti njihov pravi kurs kretanja. Takođe, uskoro su od nemačkih izviđača stigle i informacije o punoj borbenoj gotovosti britanskih kapitalnih brodova, iako je njihov položaj i dalje bila aleksandrijska luka. Shvativši da su otkriveni, Italijani su mogli pretpostaviti da će Britanci sada povući svoj celi pomorski transport iz opasne zone, kao i činjenicu da su sa 3 (makar i stara) bojna broda te nosačem aviona Formidabl Britanci jezičac na vagi taktičke nadmoći pomakli u svoju korist. Međutim, ne obazirući se na spomenuto, Jakino je nastavio po predviđenom planu i kursu: tako je nakon mirne noći s 27. na 28. marta, rano ujutro izviđački hidroavion lansiran sa Vitorija Veneta otkrio 7. krstarički odred brit. admirala Pridama Vipla, sa 4 lake krstarice (topovi od 152 mm) i 4 razarača. 3. italijanski odred teških krstarica (Trieste, Trento, Bolcano) stupio je u kontakt s britanskim odredom, s ciljem da ga vatrom pritisne prema italijanskom kapitalnom brodu. Očigledno je da je isti zadatak imala i Viplova grupa: namamiti italijanske brodove pod udar 15-palčanih topova svojih kapitalnih brodova. Italijanske su krstarice otvorile vatru s 22.000 metara, udaljenosti na kojoj im britanske lake krstarice nisu mogle ništa, pa su britanci požurili izaći ispod udara, pri tome ipak održavajući kontakt, ali i omogućujući Vitoriju Venetu da im se neopaženo približi.

Izvor: Wikipedia