U povodu 150-godišnjice obilježavanja Posavsko-trebavske bune (1858-2008) formiran je  Odbor za obilježavanje bune koga čine predstavnici 5 opština: Doboj, Modriča, Šamac, Pelagićevo i Žabari sa počasnim predsjednikom vladikom Zvorničko-tuzlanske eparhije, gospodinom Kačavendom, kao i jednim brojem lica koja se bave istraživanjem prošlosti ovih prodstora, odnosno predstavnika institucija kulture i informisanja . U svakoj Opštini  posebno  je formiran Opštinski Odbor za obilježavanje istog događaja, koga čine predstavnici vlasti, istaknuti kulturni radnici i sveštenici. Iz centralnog Programa je vidljivo da su aktivnosti otpočele  još u februaru ove godine.

Centralnim  Programom su predviđene određene aktivnosti manifestacionog karaktera, organizovanje narodnih skupova - zbora uz svetu liturgiju na Dugoj Njivi (27.juli 2008 god.), kod Crkve u Obudovcu (12.jul-Petrovdan 2008) i u Žabarima (14.oktobar), mjesto odlučujuće bitke - Lipik. Liturgiju će služiti Njegovo Preosveštenstvo, vladika Zvorniučko-tuzlanski, gospodin  Kačavenda. Drugi dio aktivnsti čini kulturno- zabavni program (učešće kulturno umjetničkih društava i Sokolskih društava), a treći dio predstavljaće organizovanje Okruglog stola (ili Naučnog skupa) na temu Posavsko- trebavska buna 1858.god (prva polovina oktobra 2008). Pored navedenog, predviđeno je i podizanje nekoliko spomen obeležja na poprištima bitki (Trebava-Duga Njiva i Lipik-Žabari-Posavina, ili kod crkvi Obudovac i Vranjak).

Prostori Balkana od doseljenja Slovena obilovali su nizom buna i ustanaka hrišćanskog (posebno srpskog naroda) protiv osvajača-moćnih država kao što su bile Osmansko carstvo, Habsburško carstvo i sl. Te bune za oslobođenje bile su sastavni dio viševjekovnog života srpskog naroda sve do novijih vremena (Karađorđeva ustanka, ustanka u Hercegovini i Bosni (1875-1878), Balkanskih ratova ili pak Prvog svjetskog rata).

Za ove prostore Balkana i našeg zavičaja značajne su dvije popovske bune: Posavska i Trebavska koje su se protiv turskih zuluma dogodile 1858 god ,a nešto dalje od nas u istoj godini, samo u proljeće, izbila je buna u Bos.Krajini. Razlozi za bune su se nalazili u nasilju Turaka prilikom kupljenja carskih poreza , a posebno trećine.

Značajno je pomenuti da je jedna delegacija iz Posavine još u januaru  1858. god  predala je turskom poslaniku u Beču  predstavku  u kojoj su iznosili “nesnošljiv položaj seljaka posebno radi zakupaca poreza“. Delegaciju je predvodio Risto Jovičić iz Brvnika (Rajko Ilišković, Godišnjak za 2001. Str. 58). Raja je bila dužna davati caru desetinu a begu devetinu. Predstavke nisu uvažavane, narod se bunio i odbijao plaćanje zakupa trećine pa su Turci silom ubirali trećinu, a knezove i  viđenije ljude  hapsili i zatvarali. Tako je uhapšen i prota  iz Orašja, Stevan Avramović i zatvoren u Tuzli (aprila 1858).

Prema nekim podacima na podizanju ovih buna značajnu ulogu je imao Risto Jejić iz Crkvine. Prva buna(u B.Krajini) je izbila u maju 1858. godine  na prostorima između rijeka: Une, Sane i Save oko Knžpolja, Ivanjske, Krupe, Doljana, a vođe su bili: Petar Pecija Petrović, Petar Garača, Risto Jejić.

Što se tiče događaja u Posavini i na Trebavi značajno je pomenuti  skup viđenijih ljudi u Gradačcu kod Nurudin-paše. Nurudin-paša je za 6. avgust zakazao sastanak sa seoskim knezovima i sveštenicima među kojima su osim pravoslavnih, bili i neki  katolički sveštenici i viđeniji ljudi. „Pročitan je Ferman o uređenju agrarnih odnosa, koji su uz ostale zulume Turaka bili osnova za podizanje  bune  i koji će ubrzo dovesti do novog okupljalja predstavnika12 sela na Petrovdan u Obudovcu.“ (Novak Tanasić i ostali, Obudovac kroz bune i ratove  str.12. Obudovac 2001).  Na ovu Skupštinu  pored knezova iz sela i sveštenika  pozvani su i predstavnici vlasti i begova. (Gradačac i okolina, isto, str.19). Nurudin-paša je tražio  da se  prisutni izjasne  oko ubiranja trećine i desetine. Protiv Fermana u ime cijele nahije,  otvoreno je na Skupštini istupio  pop Stojan Stojčević (Stojašević) iz G.Žabara. Istakao je da je narod vjeran Caru, ali da nemože  davati trećinu. (H.Šehić i Đ.Mitrović, Gradačac i okolina ,Turistički vodič, isto ,str.19. Gradačac,1969.). Zato su ga Turci okovali u gvožđa i zajedn sa još osam seoskih knezova odveli. Seljaci su u znak protesta palili begovske čardake.

Značajan događaj za podizanje bune jeste i održavanje Skupštine popova i viđenih ljudi kod Crkve u Obudovcu na Petrovdan 1858.god. Toga dana na bogosluženju, iskupilo se mnoštvo  naroda „ čak iz 12 okolnih sela“. Zakazana je molitiva, ali i dogovor o podizanju bune. Za vođu bune je izabran prota iz Orašja Stevan Avaramović. Proti su pomagali sveštenici: Nikola Lukić iz Obudovca, Marko Simić iz Batkuše (rodom iz Riječana, ali je službovao u Batkuši), kao i sveštenici iz Brvnika, Slatine, Obudovca te  pop Jaćim Stefanović iz Crkvine. Takođe, ova grupa  sveštenika na čelu sa protom Stevanom bila je u direktnoj vezi sa  drugom grupom ustanika ( sa Trebave) koju će predvoditi pop Hadži Petko Jagodić, pop iz Vranjaka. Prema ranijem dogovoru popa Stefanovića i Popa Hadži Petka Jagodića  buna je trebalo da se dogodi o Pokrovu Presvete Bogorodice. Ugovoren je i znak, odnosno, kada Hadži Petko otpočene sa bunom na Trebavi da se zapale vatre, kako bi Posavci to vidjeli. (Bitka na Dugoj Njivi, Radni materijal, ,str.1). Hadži Petko je potomak popa Ćerka (za koga se pouzdano tvrdi da je službovao u Vranjaku još u 18.vijeku). (Ozren Rradosavljević, Patronimijska i antroponimijska građa iz Vranjaka (Modriča) str.99.MS, Novi Sad , 1985.god.).

Krajem septembra ustanici su počeli paliti begovske čardake i konake u okolini Orašja, u Skugriću, Koprivni, Osječanima, Kožuhama, Čivčijama (Modriča ,isto str.104). Ustanici su se već prikupljali na Dugoj Njivi. Prethodno su zauzimali klance, kako bi spriječili eventualni nastup regularne turske vojske.

Najžešća bitka u Posavskoj buni vođena je Žabarima u zaseoku Lipik 29.9.1858.god. U Memorandumu Ruske vlade evropskim silama  od 1860 .god. navodi se da su Turci u Posavini spalili 200 hrišćanskih kuća , 500 hrišćana je pobijeno, a 230 odvedeno u ropstvo (R.Ilišković, isto str.80). Stradala su srpska sela: Obudovac, Čović Polje, D.Žabar, G.Žabar (Pelagićevo), Batkuša, Slatina, Crkvina, Kruškovo polje, Tišina, Brvnik, Miloševac, Vranjak, G.Tolisa, Koprivna, Kožuhe, Osječani i druga. (Rajko Ilišković, Neustrašivi borac ,isto ,str.78). Turci su zapalili crkvu u Obudovcu, kao i pravoslavnu Crkvu u Orašju odakle je protjerano pravoslavno stnovništvo. Na prostor Orašja i Šamca umjesto protjeranog  pravoslavnog stanovništva, naseljavano je muslimansko.(Rajko Ilišković,Neustrašivi borac ,isto .str.80).

 Na Trebavi, takođe izbija ustanak u isto vrijeme kao u Posavini, a vođa je proto iz Vranjaka, Hadži Petko Jagodić , kome pomaže pop iz Koprivne Stanko Vuković- Marić,kao i sveštenici iz Osječana (Pavle Trifunovići Marko Popadić) iz Kožuha, Skugrića,Tolise i Zelinje (pop Đurica Živković). Popovima pomažu viđeniji ljudi iz Vranjaka: Jovan Vidić,Simo Rogulj, Markan Stjepanović ,Jovo Mićić) iz Tolise: Risto Milanković, Jovo Radić-Lukić, Malin Malinović,Sailo Knežević, Vidak Đurić,Sailo Jremić, Simo Janjić), iz Koprivne:Stojan i Jefto Kuzmanović , Božo Jeftić-Biogradlić, i Stevanije Stevanović) iz Kožuha.Jovo Mrkonjić,Zaharije Vidović ,Jovo Kupres , Nikola Trivić, Simo Đerić), iz Osječana: Nikola Đukić, Spasoje Pavica, Blagoje Kovač, Jovo Marić,Trifko Božić, Marko Petrović, Vasilj Pavičić). Povod izbijanju bune na Trebavi bio je iznenadan. Naime, znajući da se nešto kuva u narodu na Trebavi ,Turci odluče da uhapse popa Petka u Vranjaku. Dana 10. avgusta 1858. god. pošalju svoga čauša sa 15 Turaka, koji opkole Hadži Petkovu kuću u Vranjaku. Međutim, seljaci stanu u odbranu svoga sveštenika i rastjeraju Turke, kojom prilikom su trojica Turaka ubijena , a šest  ih je ranjeno. Ovo je bio direktan povod  za otvorenu pobunu. Turci su odgovorili hapšenjem uglednih ljudi po drugim mjestima (oko Tuzle, Bijeljinje ,Gradačca, Brčkog). Hadži Petko je ubrzo iskupio oko 1.000-1.500 ustanika. Pobune su zahvatile mnoga srpska sela od Batkuše, Vranjaka, Žabara,  Crkvine, Zelinje, Obudovac, Orašja ,Osječana, Kožuha, Koprivna, Paležnice , Riječani (posebno Vis), Slatine, Tolise, Čović Polja. Ovakvo stanje je potarajalo sve do oktobra kada se  ustanak“ otvorio“.

Uoči same bune  Hadži Petko je pred crkvom u Vranjaku održao molitvu kojom je razrešio ustanike od greha (oslobodio ih je posta). Održao je  govor  i hrabrio ustanike „nazivajući svakoga ženom , kukavicom i izdajicom koji se boji Turčina i smrti.“(isto ,str.3). Bilo je to u utorak 30.septembra 1858.god.zadnji dan  Bogorodična posta (Posta Pokrovu Presvete Bogorodice).  Hadži Petko, pop Stanko Vuković i proto Pavle Trifunović ,te Vasilj Pavičić iz Donjih Osječana ,Rade Kupres iz Kožuha i Simo Janić iz Tolise, sakupe oko 800 ustanika i u zakazano vrijeme  zapale nekoliko begovskih konaka i „zaseku„ se na Dugoj Njivi na Trebavi.“(isto, str.1). Prethodno su vršena izviđanja sa uzvišenja Vis, a neki izvori pominju Simu Stjepića iz Vranjaka koji je noćivao u kući Mitra Marića (Riječani) odakle su išli na osmatranje.

Tako je ustvari otpočela buna na Trebavi. Ustanici na Trebavi su imali barjak bijele boje sa crvenim obrubom  i  krstom. Barjaktar je bio Simo Đerić iz Kožuha. (Bitka na Dugoj Njivi,isto ,str.3).

Hadži Petkov odred se prikupljao  nekoliko dana na Trebavi na Dugoj njivi gdje su bili izgrađeni položaji. Bio je iskopan dubok rov, utvrđen bukovim i hrastovim  oblucima sa otovorima za puškarnice.Tačan broj ustanika nije poznat , a procjenjuje se da ih je bilo od 1700-3.000. Bili su naoružani puškama, sjekirama, kosama naoštrenim kolcima. Ukupan broj osmanlijske vojske je iznosio oko 5.000. (Modriča ,isto ,str.104).

Borba na Dugoj Njivi prema nekim izvorima trajala je  dva dana (12.i 13. oktobar). Prvi dan ustanici su izdržali žestoke napade Turaka, ali im je sutradan ponestajalo municije. Turci su upotrijebili artiljeriju (topove) pa su se ustanici u toku druge noći povukli  sa utvrđenih rovova. Neki, među kojima i Hadži Petko, preko rijeke Save najprije su prešli u Slavoniju , a onda u Srbiju. „Nastupilo je nesigurno vrijeme ispunjeno paljevinom sela, pljačkom i ubistvima . Bilo je spaljeno preko 200 hrišćanskih kuća, 600 hrišćana je ubijeno, 2.000 prebjeglo u Austriju , a 230 okovano i odvedeno u Sarajevo„ (Modriča , I.Karabegović i drugi, isto ,str.104).

Na Dugoj Njivi prema podacima poginulo je 17 Srba, među kojima: Cvijan, ili Cvjetko  Gospavić-Simić (Riječani), Mitar Marić (Riječani) Pajkan Vuković (Vranjak), Luka Avakumović (Vranjak) ili Akšamović, Simo Janjić (sin Janje Putanjevića iz Tolise). Sahranjeni su na groblju 200 m ispod Duge Njive koje se zove Ponjaševac. (Izvor, Građa-.Vladika).Cvijanu Gospaviću i Mitru Mariću rodbina je podigla spomenik na Dugoj Njivi , a pop Petko Jagodić je sahranjen kod Crkve u Vranjaku. Ovo su samo neke od činjenica koje nam daju za pravo da u ovoj godini Sto pedesete godišnjice Posavsko-trebavske i Krajiške bune, dostojno obilježimo  borce ovih krajeva, koji u žestokoj i oslobodilačkoj borbi protiv turskih siledžija, položiše i vlastite živote i postadoše vječni primjer  sadašnjim i budućim generacijama kako se bori za slobodu.

 

Modriča, 5.juni 2008.                            Mr Đorđe Nijemčević

                                                               Ilija Pavlović,prof.

                                                               David Davidović,prof.

                                                               Đoko Jovanović,prof
trebavska buna

Vidim ja da je ta Duga njiva legendarna sa nas Srbe , jer smo tu stalno ukrštavali mačeve sa njima, kako prije 150 godina , tako i danas.

Slava srpskim ustanicima!